KOLONYALÎZM, NASNAME Û PARÇEBÛN: Tirsa bê Diran a Helîm Yûsiv

KOLONYALÎZM, NASNAME Û PARÇEBÛN

Tirsa bê Diran a Helîm Yûsiv

UMRAN ARAN

Puxte: Parçebûna Kurdistanê, sînorên çêkirî û asîmîlasyona dagirkeran hem bi wateya kolektîf û hem jî bi wateya takekesî derûna kurdan têk dibe û rê li ber krîzên nasnameyê û xwebûnê vedike. Di vê nivîsarê de me hewl da ku em rewşa karakterên Tirsa bê Dirana Helîm Yûsiv di çarçoveya têgehên wek nasname, dîntî û dijkolonyaliyê de vekolin.

Peyvên sereke: krîza nasnameyî, parçebûn, biyanîbûn, dij-kolonyalî, dînîtî.

Destpêk

Ji ber ku tê qebûlkirin ku serdema kolonyalîzmê qediyaye, îro bi wateya piştî kolonyalîzmê bêjeya postkolonyalîzmê tê bikaranîn. Lê belê hîn jî mirov dikare şopên kolonyalîzmê bibîne di vê serdema postkolonyal de ji ber ku kolonyalîzmê di derûn, çand û nasnameya gelên berê kolonîzekirî de birînên mezin vekirine. Li gor Ashcroft, Griffiths û Tiffin “divê têgeha postkolonyal bi wî awayî bê bikaranîn ku hemû çandên karîgeriya emperyalîzmê li wan bûyî vegire nav xwe, ji destpêka kolonîzasyonê û heta roja îro” (Veg. Sheoran: 2). Xebatên ku di vê çarçoveyê de li ser wêjeyê tên kirin îro li qadeke berfireh belav bûne ku rê li ber xwendinên nav-zanist vekirine. Di van xebatên wêjeya postkolonyal de ku bi giranî li ser deqên nivîskarên afrîkî, hindî û karayîbî dişixulin “parçebûn, biyanîbûn û sirgûn hin ji babetên sereke ne” (Parag: 135). Ev deqên han bi hin awayên nû û dekonstruktîf nêzî mijarên wek xwebûn, nasname, sînor û welat dibin. Bi vegotinên xumamî û alegorîk ji bo akademiya ewroamerîkî dibin gorepana cazîbeyê ku wek zemîneke berhemdar a şîroveyan kar dike. Ji hêla babet, rêbaz û xumamî-pirraniya wateyê pareke mezin ji wêjeya kurdî jî dikeve ber van xwendinan. Pirtûk an deqên ku dikevin vê parê xwediyê lehenginan in ku parçebûna Kurdistanê û bindestbûna kurdan, jiyana wan a civakî û giyanî têk biriye û gelek caran mijarên wek nasname, dîrok, bindestî û sînor ji bo wan bûne wek hingofiyekê an gerînokekê ku nikarin jê bifilitin. Deqên Şener Özmen, Bextiyar Elî, Eta Nehayî, Ferhad Pîrbal, Yaqob Tilermenî, Helîm Yûsiv, Fawaz Husên û gelekên din bi vî rengî ne. Lewma belkî îro xwendinên herî guncan ji bo wêjeya kurdî û bi taybetî ji bo romana kurdî, yên postkolonyal in. Lê li vir divê mirov serincekê bide ku ev bêjeya “postkolonyal” ji bo rewşa kurdan hinekî bi kêşe ye; ji ber ku Kurdistan hîn kolonî ye û asîmîlasyona kurdan bi hemû leza xwe berdewam e. Xwendinên wêjeya postkolonyal pir kêrhatî û asoveker in di xwendina wêjeya kurdî de; lê belê divê mirov ji bîr neke ku di vê qadê de bi gûrkirina postmodernîzmê jî hin şiroveyên derbarê ‘durehî’, ‘pirnasnameyî’ û ‘pirçandiyê’ de hene ku hema hema dikin dagirkeriya emperyalîstan wek tiştekî baş bibînin ji ber ku encamên bi vî rengî dane di biyavên hizrî de. Rewşa xweser a dagirbûna Kurdistanê jî naşibe rewşa Hindistan an Nîjeryayê ku dagirkerên wê ji paş behran hatibin û rojekê vegerin. Parçekirina wê bi dest dewletên emperyalîst ên mezin be jî, dagirkerên Kurdistanê cîranên wê ne û sînorên wê di bin xetereya guherînê de ne her gav, ji ber ku nasnameyên erebbûn, farsbûn û tirkbûnê her kêlî nasnameya kurdbûnê dadiqurtînin. Di vê rewşa xweser de xaleke din a girîng jî ew e ku bi dirêjiya serdema kolonyal li cihên kolonîzekirî gelên xwecih û kolonyalîst li hin qadan diketin kontaktê ku vê yekê dihişt ku gelên niştecih cudahiya xwe û wan bibînin û di diyalektîka “ez-ew”, “xwebûn-dîke” de nasnameya xwe pênase bikin û hişmendiyeke neteweyî ava bikin. Di vê têkiliyê de tevî hemû zirarên xwe, kolonîzeker jî di bandora çanda kolonîzebûyiyan de mane û lewma belkî îro ev gorepan hinde bûye cihê qîl û qalên melezî û pirnasnameyiyê. Lê di rewşa kurdan de dagirker bi tenê wek leşker û karmend li nav kurdan xuya bûne- û niha bi pirranî qet xuya jî nabin bi destê kurdan karê xwe bi rê ve dibin- ji kenarên herî nêzikî xwe dest bi asîmîlekirina kurdan kirine û bê pejirandin an neyê pejirandin sînorên Kurdistanê her tim guherandine. Lewma di rewşa kurdan de ew danûstandina nav nasname û çandan a rêjeyî jî nepeyda ye; ji dêvla wê têkçûn û jiholêrabûna nasnameyekê heye li hember hinên pestker. Helbet ev rewşa xweser a kurdan ku welatê wan ne ji hêla dewletekê ji hêla çar dewletan û sê neteweyan hatiye dagirkirin, di wêjeya kurdî de jî rengvedana xwe bi awayekî xweser derpêş dike.

Çîroka çîrokê û awayê çîrokê

Tirsa bê Diran bêtir li ser beşekî jiyana serlehengê bi navê Mûsa û hevalê wî Qado ye. Lê di ber vê jiyanê de xwîner dibin şahidên hin rûdanan ku bi taybetî li beşê Kurdistana binxetê (bakurê rojavayê Kurdistanê) û bi giştî jî li temamê Kurdistanê qewimîne. Ji xeynî vê jî dîsa bi giştî rewşa civaka kurd a bindest, têkiliya kurdan bi hev re û bi serdestan re, serhildan û têkçûnên kurdan, parçebûna Kurdistanê, sînor û nasname hin babet in ku di romanê de cih girtine.

Mûsa, Simko û Qado sê hevalên zaroktiyê ne. Di pirtûkê de beşin ji jiyana wan a zaroktiyê cih girtine. Piştî lîseyê Simko diçe Helebê hiqûqê bixwîne, Qado tevî ku dixwaze biçe hunerê lê ji ber ku pişta wî tuneye diçe Şamê felsefeyê bixwîne û Mûsa jî dimîne li Qamişloyê da ku piştî xwendina du salan dest bi mamostetiya dîrokê bike. Piştî bûyerên 2004an, ku li Qamişloyê dest pê kiribûn û dûre li gelek bajarên kurdan belav bûbûn, ji ber zexta dewletê Qado û piştî wî bi demekê jî Mûsa ji bêgavî derdikevin derveyî welêt, diçin Elmanyayê. Du lehengên din ên girîng ên romanê jî Kalo û Tûtino ne ku ji hêla civakê wek kesên dîn an kêm tên nasîn. Kalo, bi çîrokbêjiya xwe tê nasîn ku esas dîroka rast a kurdan vedibêje. Tûtino, jî bi sloganên xwe yên dijî cîhanê tê nasîn ku tim û tim girîngiya hêzê û berjewendiyan dupat dike.

Di romanê de vebêjek heye bi navê çavê sêyem, ew yekser bi me xwîneran re dipeyive bi çavê kesê sêyem. Çar beş hene bi navê dîroka tirsê 1, dîroka tirsê 2, dîroka tirsê 3, dîroka tirsê 4. Ev beşên han destnivîsên Qado ne ku piştî ku Mûsa diçe Elmanyayê wan ji dosta wî Anêtê distîne. Beşên din jî bi devê Mûsa û carinan jî wek vebêjê kesê sêyem hatine vegotin. Bi teknîka kolajê çîrokek jî tev li vegotinê bûye.[i] Bi vê axaftina yekser a bi xwîneran re, bi hêwirandina destnivîsên lehengekî ji romanê û bi vehewandina kolajê kompozisyoneke postmodernîst hatiye daberandin di romanê de.

Nîşanên dijkolonyaliyê

Simko, Qado û Mûsa dema ku zarok in bi pêşengiya Simko bi dizî û dûr ji çavên mezinan hîn bûne ku teriyên ker, hesp û bizinan jêkin (TBD, 12). Ev yek encameke şideta bindestiyê ye. Ji ber ku li civakên bindest şidet di her kêliyê û cihî de berê xwe ji yekî/ê dide yekî/e din: zilam û dezgehên rejîma dagirker li mêran dixin, mêr tên malê li jinan dixin, jin û mêr û mamosteyê dibistanê li zarokan dixin. Di vê helezona şidetê de xeleka ku herî pir tehde lê tê kirin zarok in. Di encama vê yekê de jî zarok[ii] jî berê vê şideta di wan de civiyayî didin heywanan, pisîk û kûçikan dikujin, teriyên keran jê dikin. Ev helwesta wan li dij cîhana mezinan e. Mîsal ji tayên teriya hespan, ku pir kêm dikarin a hespan jêkin, tembûrê çê dikin û li gor xwe li ber dengê wê kêfê dikin. Mûsa ji bo vê yekê dibêje “Mezinan di dawetan de nedihiştin em di destên wan kevin û xwe bi wan re bihejînin… Naxwe divê em xweşiya xwe bi destên xwe çê bikin” (12). Bi jêkirina teriyên heywanan jî namînin, lampeyên kuçeyan jî dişkenînin. “Naxwe em jî dikarin xelkê bê ronahî bihêlin û laşê vê cîhana dijî me di nav tariyeke ker de veşêrin” (14). Lê ev meseleya jêkirina teriya heywanan bi awayekî alegorîk helwesteke dijkolonyal e jî. “… lê me bi teriya jiyanê girtiye” (33). Li vir em dikarin girtina bi ‘terrî’yê wek girtina bi ‘terrik’[iii] ango fallûs şîrove bikin. Em bînin bîra xwe ku fallûs wek sembola hêzê, desthilatê tê dîtin û nirxandin hingê em dikarin vê helwestê wek yeke dijkolonyal bibînin.

Cîranekî mala Mûsa dide xuyakirin ku wê navê lawê serok (serokê dewleta dagirker ê avakar) li lawê xwe bike. Lê zarok ji ber jina wî dihere û mêrik mecbûr dimîne ku navê tekane lawê xwe biguhere û navê lawê serok lê bike. Bi ser de jî ji bo vê yekê çêleka xwe serjê dike, mewlidekê datîne û bang li hemû karmendên dewletê dike. Li wê herêmê serseriyekî navdar bi navê Enter heye. “Pê re ji bo lawê wî çend gotinên tevlihev weke ‘jina Enter’ li ber guhê wî (bavê lêwik) ketin. … ji ber ku navê lawê wî mîna navê lawê serok bû, ziravê wî diqetiya gava xelkê digot ‘Enter dikute lawê serok’ û sedema vê gotinê jî lawê wî ye” (16). Ev tişt balkêş e û em dikarin vê kirina Enter a bi rengê heyfhilanînekê wek helwesteke dijkolonyal binirxînin.

Ji nav mamosteyên dibistana Simko, Qado û Mûsa yekî qop heye ku xwe bi hezkirin û canfidayiya ji bo serok pir derdixe pêş. Di cejnên fermî û rojên pîroz de derdikeve ser milên zarokan û sloganan davêje. Dîsa di rêwresmeke wisa de mamosteyê qop ji ser milên zarokekî dikeve xwarê û sûretê serok jî ji destê Qado dikeve. Ev bûyer, ku em wek yeke dijkolonyal dibînin, wek motîfa bêtackirina qrêl a di karnavalê de kar dike, a ku hiyerarşiyê dişkîne:

Pêlên zarokan li nav hev ketin. Mamosteyê qop kedeke mezin da ji bo ku xwe ji nav pêlên solan derxîne, lê ketina wî deriyekî fireh li ber zarokan vekir da ku ji vê cidiyet û tirsa ku di nav mijangên mezinan de cih girtibû xelas bin. Yek li mamosteyê qop siwar hat, yê din xwe avêt ser piyê wî, yê dîtir pênek lêxist û reviya. Û di nav vê xirecira ecêb de sûretê serok ji serê darê Qado ket erdê, nav lingên zarokan. … Tirseke bê ziman ketibû nav mamosteyan de gava dîtin çawa wêneyê serok di bin lingan de tê perçiqandin (18).

Di 2004an de Beesiyên ku ji Îraqê hatibûn Sûriyeyê berî maça futbolê ya tîmekî Qamişloyê û yekî Dêrezorê bi mexseda ku heyfa têkçûna Sedam a li Îraqê, li Qamişloyê ji kurdan bistînin, bi sileh û daran xwestin ku komkujiyekê li dij kurdan pêk bînin. Kurd li ber van êrîşan bêdeng nemabûn û bûyer ji wir gihaştibûn Amûdê, Hesekê, Serêkaniyê, Kobaniyê û heta taxên kurdan ên li Şam û Helebê û veguherîbûn rengê serhildanekê. Ev bûyera han jî bi awayekî dijkolonyal di nav romanê de cih digire. Li gor Fanon (2007: 86) şidet koloniyê ji kompleksa kêmbûnê, ji helwestên bêhêvî û bêzarbûyî xelas dike; wê bêtirs û rehabîlîte dike. Di romanê de jî em vê fonksiyona şidetê dibînin, em dibînin li ber şideta kolektîf tirs ji holê radibe.

Li hember mizgefta Zeynulabidîn peykerekî serokê nemir (yê ku ev çend sal berê miriye) hate ber wan, bi keviran bi peyker ketin. … Qehr û kîna dehên salan, pizotên di bin ariya çil salî de veşartî, pirîsk didan û diteqiyan. Her pirîskek dibû agirek, her devereke desthilatdariya dewletê dibû armanca wî agirî (TBD, 79). Li seranserê welêt bi hezaran peykerên serokê mirî û yên lawê wî yên mirî jî hebûn. Zêdeyî çil salî ye ku kesek newêre dest bide wan, lê îro ew tirs ketibû û pê re jî peyker diketin û dihatin xwarê (84).

Ev girse bi helwesteke dekonstruktîf êrîşî sembolên kolonyalîstan dikin. “… egal ji seriyan dihatin revandin û bilind dibûn. Kê seriyekî bi desmal û egal didît, êrîşî wî dikirin (84). Dîsa Fanon diyar dike ku mirovên berî serhildanê dijmintiya hevdu dikirin bi wê re dibin yek û li kêleka hev li dij kolonyalîstan şer dikin (125). Mûsa li hember vê raperîna gel şaşwaziya xwe bi awayekî ku Fanon mafdar derdixe tîne zimên: “Ez li vî xelkî şaş û mat mabûm, evên ku di rojên berê de ji bo mirîşkekê yan ji bo du qiruş pere gef li hevdû dixwarin û pev diçûn. Îro her kes amade bû ku xwîna xwe ji bo yê din bide” (TBD, 85).

Mûsa wek mamosteyekî dîrokê her tim di xew de an şiyar xeyala Sykes û Picot bi taybetî jî ya Sykes dibîne. Gelek caran bi Sykes re dikeve nîqaşan û jê dipirse bê çima bi sînorên çêkirî Kurdistan parçe kiriye. “Çawa bi çend xêzikan ev welat perçe werçe kirin û çawa piştî çûna wan, ji hêla xelkên van welatan de ev xêzikên ku danîbûn bûbûn sînorên pîroz. … Ev çi xêzik bûn Sykeso ku te em di nav wan de kirin piçik û parî?!” (76). Hetta Mûsayê ku ji ber rewşa Kurdistanê bûye yekî şîzofren li Londonê êrîşî yekî porspî bi navê Sykes dike. Mûsayê ku mamostetiya dîroka derewîn jê re dibe wek êşkenceyekê, hemû pirtûkên xwe yên dîrokê dixe telîsekî û wan dişewitîne. Ev helwesta wî îtirazeke mezin e li parçebûna Kurdistanê, li sînorên çêkirî û derewên serdestan. “… min darikê şixatê yê vêketî xiste bin pirtûkên dîroka xwe û min bi dilekî weha rihet û şad û bextewer li şewatê dinerî. Dîrok bi kêfxweşî dişewitî. Peyman û lihevkirinên hêz û dewletan dişewitîn” (100).

Dîntî, bêdengî, rastgoyî

Di destpêka pirtûkê de tê diyarkirin ku her kes bi ‘nexweşiya xirtikî’ ketiye, di rûpelên pey wê di gelek cihan de wek ‘nexweşiya kuxikî’ derbas dibe. Ji ber vê nexweşiyê mirov bi zor dengê xwe derdixe, kes nikare zêde bipeyive. “Êdî nema deng ji kesekî derdikeve hema hindik maye ku bi işaretan bipeyivin. Dengê kesî nema diçe yê din û bilindkirina deng dibû bela serê xwediyê xwe” (8). Ev yeka hanê li civakeke ku nîvê wê bûye raportnivîs û zilamê bêhnok tirsa mirovan a ji axaftinê amaje dike. Lê di vê civakê de du kes hene ku dengê wan bilind dibe. Yek jê Kalo ye û yê din jî Tûtino ye. Kalo û Tûtino du lehengên girîng ên romanê ne ku bi dîntiya xwe an bi kêmaqiliya xwe tên nasîn li nav civakê. Li civakeke ku mirovên normal nikarin bipeyivin dibe ku peywira kelimîna rastiyê ji kesên nenormal re bikeve. Lê mesele ne bi vê hindê tenê ye helbet. Dîntî dikare bi rengê şîzofreniyê derkeve holê ku dikare wek awayekî dekonstruktîf ê lêpirsînê kar bike, wek demajoyeke seraqet a vepirsîna nasnameyê. Gilles Deleuze şîzofreniyê wek “rêyeke firrînê” (a line of flight) dibîne, wek cureyekî revê ji “pergalên girtî û tebeqebûyî yên ramana desthilatdar”. Di wateya Deleuzeyen de şîzofrenî helwesteke şoreşgerî ye ji ber ku desthilatdariyê red dike û herwiha ji dêvla nexweşiyeke ruhî mirov dikare wê wek demajoyeke afirîner û bizaveke hilberîner bibîne (Karkaba, 96). Ev raman ji bo mînakên Kalo jî Tûtino jî rast e. Jixwe ji ber vê yekê ye ku Mûsa jî û hetta Qado jî berî li vê rêya firrînê ne.

Tûtino pirtûkên felsefeyê dixwîne. Di dema serhildanê de bi şûrê xwe yê textikî dide pêşiya gel û ji mirovan re rastiyê vedibêje:

… Hêz, hêz her tişt e… Ez dijî cîhanê me, ez dijî xwe û dijî her kesî me!.. Ez di felsefa xweşewitandinê de difikirim… em wek dûpişkan e, dora me jî ev xêza agir çêkirine… Ev xelk çawa min bêhiş û beredayî dibînin, ez jî wan wilo dibînim! Ew jî rast in, ez jî rast im. (TBD, 36-7)

Kalo bi vegotina dîroka rast a kurdan dîsa wek yekî rastgo xuya dibe di romanê de: “Ez şahinşahê erd û ezmên im. Şahinşahê ku dîrokê ew xapandiye. Dîroka segbav! Dîroka ku tenê pişta xwe ji xurtan re dide erdê” (39). Kalo ligel hêza xwe ya zanîna bi rabirdûyê, bi dahatûyê jî derdixe. Roja bûyera Qamişloyê berî her kesî pêjna mirinê dike. Wek mamosteyekî dîrokê Mûsa seraqet bêgav e ku tiştên ew bi xwe jê bawer nake vebêje û li aliyê din kesekî ku ji hêla civakê nenormal tê dîtin dîroka rast, ne ya fermî ya serdestan, vedibêje. Ev yeka han wek îroniyekê xuya bibe jî trajediya Mûsa mezintir dike.

Biyanîbûn, parçebûn, bênasnamebûn, bêdewletbûn

Kolonyalîzm ji jor de hin şert û qedexeyan datîne ser civakan, carinan wan ji cihûwarên wan dike, carinan zimanê wan qedexe dike, heta navê wan qedexe dike, çand û adetên wan bisînor dike, dest datîne ser keda wan; wan ji tradîsyona wan, ji zimanê wan, ji welatê wan, ji xizmên wan diqetîne, bi înkar û îmhayeke sîstematîk wan dorpêç dike. Ji dêvla li ber herkeke asayî ya dîrokê jiyana xwe bidomînin, bi şoqeke ji derve rastî erdhejekê tên neteweyên kolonî ango bindest. Ev tiştên hanê biyanîbûnekê, parçebûnekê bi xwe re tînin.

Rejîma Bees a li Sûriyeyê kurdan ji gundên wan derdixe û gundiyên ereban ên ku gundên wan ji ber bendavê di bin avê de mane, tîne li şûna kurdan bi cih dike û kurdan bi şerîteke ereb ji hev qut dike. Malbata Qado jî yek ji wan malbatan e ku erdê wan ji wan tê stendin. Rewşa bavê wî mînakek baş e ji bo jixwebiyanîbûnê: “Ji roja hatina me ya bajêr de bavê min serobinoyî hev bûbû. Bi ser me ve radibû, bêhna wî zû teng dibû, dikarîbû, eger aciz bibe li diya min bixîne. Li gund nayê bîra min ku destê xwe li diya min hildabû” (62).

Mûsa di navbera dîroka fermî û ya nefermî de, di navbera kurdiya li malê û erebiya li dibistanê, di navbera serxet û binxetê de, di navbera bavê li malê û bavê serok ê li kolan û dibistanan parçe dibe.

… em bi razîbûna her du bavan re diheyirîn. Li kolanan û dibistanê ‘bavê’ me yî serok û li malê bavê me yî mêrê dê… Ev bav ji lêxistinê heta bi berdana ji malê û heta bi lêxistina dê gava nikaribe bera dû me de, tim amade ye. Ji hêla din de li her deverê tirsa ji peykerên serok dibariya û pê re tirsa ji wêneyên wî yên ku dikan, kolan, quncik, dîwar, camên turumpêl û kemyonan û deriyên malan xemilandibûn (15).

Di navbera van dubendiyan de kesayeta Mûsa dupar ango dabeş dibe. Di temamê romanê de zilamekî sergirtî û çavzer li dû wî ye û a soxî dema ku carekê ji heq tê ku wî zeft bike û desmalê ji serî bide alî ew kes Mûsa bi xwe derdikeve. Pirsgirêkên bi nasnameyê re xwe-têgihîştina Mûsa jî ya Qado jî şolî dike ku hin xwendinên postkolonyal temayên bi vî awayî wek dekonstruktîf hildisengînin. Aliyekî vê meseleyê ev e ku di temamê romanê de Mûsa ditirse ku teriyek bi wî ve şîn bê ji ber ku pizikek di paşiya wî de çê bûye û diêşe. Ev yek seraqet meseleya hebûnê dixe ber lêpirsînê û sînorên navbera mirovbûn û heywanbûnê şolî dike ku yek ji encamên bindestiyê ye derûneke bi vî awayî û amajeyê bi biyanîbûnekê jî dike. “Ez ji wê yekê ditirsim ku di şûna vê pizika ku di paşiya min de şîn hatiye de, teriyek şîn bê” (24). Ev pirsgirêkên hebûnê-xwebûnê ne tenê li cem Mûsa lê li cem Qado jî peyde dibin. “… xeyala ku ez bibim lawirekî biçûçik dev ji min bernedida” (31). Li gor pîrika Mûsa gava ku Mûsa ji dayik bûye ewilî mişkek bûye dûre hêdî hêdî ketiye rengê zarokekî. Ev mesele jî mîna tirsa çêbûna teriyekê gelek caran serê Mûsa mijûl dike. “Gelek caran, min jî ji xwe dipirsî. Gelo ez li ber çavê pîrika xwe ketim rengê mişkekî yan ez bi rastî mişk im” (23). “Her mirovek pirojeyeke ku bibe lawir, lawirekî ne temambûyî ye” (24). Ji ber ku wê Mûsa li Elmanyayê biçe cem polîsan û bibêje ku bê pasaport e da ku wî bibe beşa îlticayê wisa dibêje: “Min ji xwedê tika dikir ku îro jî ti teriyan di paşiya min de şîn neke û ez bê terî herim cem polîsan, da ku ji min netirsin û zanibin ez mirov im” (164).

Piştî ku direvin Elmanyayê berovajî hêvîkirina wan ne li cem Qado û ne jî li cem Mûsa hîsa bênasnamebûnê, derûna bindestiyê a trawmatîk derbas nabe. Ew hesta neaîdbûnê wisa li cem Qado xuya dibe: “Ez dihisiyam ku ez li vî welatî mêvanekî xwîngiran im. … Di nav pêlên xelkên spî û rûgeş de, min xwe kinik, reş û xemgîn didît” (148). Ew krîza nasnameyê, a bêdewletbûnê di gelek cihan de derpêş dibe. Qado çav li kûçikê Anêt[iv], Tony dikeve: “ Ji her tiştî bêtir kaxez û nasnameya wî bala min kişandibû” (149). Qadoyê ku di zaroktiyê de li welêt halê kûçikan ji ber destê wî tunebû tê li Elmanyayê xweziya xwe bi halê kûçikekî tîne: “Heft xwezî bi dilê Tony” (149). Tevî hewldanên Anêt, Qado tu carî nabe yekî normal, her ji kûçikê wê aciz dibe û her bi awayekî hingofî lawirên bêterî diresimîne.

Heman hîsa kêmbûna ji mirovên din li cem Mûsa jî peyda dibe li balafirgehê. Mûsa pasaporta xwe diqetîne ji bo ku îltica bike û bi dexesî li wan mirovan dinere ku bi hêminî tev pasaportên xwe derbas dibin. Hîn li balafirgehê dîsa Kurdistan dikeve bîra wî: “Lê ev sînor nahêlin, dîsa serxet û binxet hatin bîra min” (166). Tunebûna pasaportê (nasnameyê) bi awayekî dekonstruktîf bi wî dide xwestin ku bibe heywanek: “Min dixwest wê gavê ew balafirgeh weha bibûya golek av, bibûya deryayek û ez jî bibûma masiyekî sivik … Ne kesî li pasaportê dipirsî ne jî li vîze û mohrên tevlihev ku jiyana mirovan xera kirine” (167). Mûsayê ku li welêt her tim ditirsiya ku teriyek jê re çê bibe vê carê ew bi xwe dixwaze bibe lawirek: “… min ji dil xwest bibe terî. Carna mirov kûçikek an lawirek be çêtir e” (167). Û parçebûna Kurdistanê, sînorên ku li ser dilê Kurdistanê hatine kişandin û di ser dilê Mûsa de bûne kul û derd hîn li balafirgehê dîsa derdikeve pêşiya wî: “Gava ku min bersiva pirsa wî (a polîs) da ku ez kurd im, di cih de pirseke din kir: –Turkei, Irak, Syrien, Iran?” (167). Berî ku Mûsa bigihê Elmanyayê bi çendakî Qado winda bûye û Mûsa tê pê ve piştî bi çendakî ew jî winda dibe. Balkêş e Simko li welêt dimîne -berê xwe nedaye rêya firrînê- lê qedera Mûsa û Qado dibe windabûn.

Encam

Parçebûna û dagirbûna Kurdistanê, bindestiya kurdan, dagirkerên pestker, asîmîlasyon, têkbirina çanda xwecih û bêcihûwarkirin wek civak û wek şexs derûna kurdan têk dibe, rê li ber hîsên biyanîbûn û parçebûnê vedike. Ev yeka hanê di wêjeya kurdî, di romana kurdî de tê dîtin. Di romana Tirsa bê Diran a Helîm Yûsiv de me gelek awayên zext û zordariyan li ser kurdan û encamên wan di derûna kesan û civakê de aşkart. Li hember vê hêza kolonyalîstan, di romanê de helwest û tevgerên dijkolonyal jî hene. Tiştekî din ê balkêş jî ew e ku leheng piştî ku ji ber zilm û zorê ji Kurdistanê direvin, li derveyî welêt jî rihet nabin, em dikarin bibêjin Kurdistanê jî bi xwe re dibin û belkî carinan bi dîtina ferqa xwe û mirovên din krîza wan a nasname û aîdiyetê kûrtir dibe. Di vî biwarî de me dît ku hem Qado û hem jî Mûsa piştî derdikevin derveyî welêt xweziya xwe bi halê kûçikan tînin. Ji hêla sembolan, şolîkirina têgeha nasname, xwebûnê; ji hêla vegotina alegorîk me dît ku ev berhem wan taybetiyên wêjeya postkolonyal dihewîne ku îro li cîhanê pir nîqaş li ser wan tên kirin.

[i] Di beşeke çîrokê de kesekî bi navê Teyrê Kal ji bo ku nereve bi salan qralîçeyek bi qeyd û zincîran girê daye. Rojekê Teyrê Kal qeydên wê vedike û piştî ku tê cem wê lê dinere li heman cihî jin li benda wî maye û ji berê bêtir jê hez dike (44). Bi vê çîrokê amaje bi rewşa bindestan hatiye kirin bê çawa piştî demekê hînî koletiyê dibin.

[ii] Teoriya Freud a ku dibêje ‘zarok bi şidetê mişt in ji bo jê pak bibin divê bên perwerdekirin’ rast be jî em bawer dikin di şideta zarokên bindestan de para bindestiyê jî mezin e, lewma em ji tecrubeyên xwe dizanin ku li cem wan şidet zêdetir e ji zarokên serdestan.

[iii] Ji bo analojiya ‘terrî’ û ‘terrik’ spas ji Mîrza Baran re.

[iv] Mamosteya Elmanî ye li kampa ku Qado çûbûyê. Demekê dibin heval. Di vê têkiliyê de zarokek ji Qado jê re çê dibe. Zarokekî kor e.

ÇAVKANÎ

Fanon, F. (2007). Yeryüzünün Lanetlileri, wer. L. F. Topaçoğlu, Stenbol: Avesta. Yûsiv, H. (2006). Tirsa bê Diran, Stenbol: Avesta.

Sheoran, B. A dilemma of caribbean Populace: Post-colonial conflicts and Identity crisis in Derek walcott’s Plays, ijELLH ( international journal of English Language, Literature and Humanities), Cild 1 jimare V Sibat 2014, r. 1-7

Karkaba, C. Deconstructing Identity in Postcolonial fiction, ELOPE (English Language Overseas Perspectives and Enquiries), jimare Vii, Payîz, 2010, r. 91-9

Parag K. Identity crisis in v.s. Naipaul’s A House for Mr. Biswas, ji nav: Neither East Nor West, Postcolonial Essays on Literature, Culture and Religion, Ed. Kerstin W. Shands. Södertörns högskola, Swêd, 2008, r. 135-42

KOLONYALÎZM, NASNAME Û PARÇEBÛN: Tirsa bê Diran a Helîm Yûsiv

Vejandina Zimanê Îbranî

Nûrealîzma Îtalî, Yilmaz Guney û Hêvî

Tehlîlek di Peywenda Teorîya Monomîtê de li ser Çîroka “Meymûn Xanim û Mîrze Memûd”

Leave A Reply Cancel Reply

KOLONYALÎZM, NASNAME Û PARÇEBÛN: Tirsa bê Diran a Helîm Yûsiv

Related Posts

Vejandina Zimanê Îbranî

Nûrealîzma Îtalî, Yilmaz Guney û Hêvî

Tehlîlek di Peywenda Teorîya Monomîtê de li ser Çîroka “Meymûn Xanim û Mîrze Memûd”

Leave A Reply Cancel Reply