SERBORIYA KÊMNIVÎSKARIYA LEHENGEKÎ: ÊŞ Û AZARA (NE)NIVÎSANDINÊ

SERBORIYA KÊMNIVÎSKARIYA LEHENGEKÎ: ÊŞ Û AZARA (NE)NIVÎSANDINÊ

Mîrza Baran

Destpêk

Wêje çavkaniya xwe ne tenê ji jiyan û tecrûbeyên takekesî û civakî, belam di heman katê de ji kûrahiya giyanî jî digire û bi şêwaz û formeke estetîk xwe digihîne ber xwînerên xwe yên ku bi saya pirtûkan cîhana xwe dixemilînin û dewlemendtir dikin. Ji ber hindê ye, her berhemeke wêjeyî, çi çê çi neçê, kêm zêde rastiyên jiyanên curbicur radixîne ber çavên me xwîneran. Hingê jî şîrovekirina van berheman bo me wek pêdiviyekê dixuye da ku em bikarin rastiyê peyda bikin ku em tim li pey van berheman li wê digerin. Di nav wan tecrûbe û azmûnên mirovan de ne tenê bi şahî, kêfxweşî û şadî heye, lê pê re jî jan, keser, êş û kêmasiyên kûr jî xwe didin ber ku ew jî car caran dibin çavkaniya êşên dijwar ku bêhna mirovan diçikînin. Di vê nivîsa xwe de ez ê li ser kêmasiyekê bisekinim ku ew ji bo gelek nivîskaran bûye û hêj jî dibe kaniya êş û azarê: (ne)nivîsandin.

Berhemên wêjeyî dikarin bibin objeyên gelek xwendinên cihê û ji her xwendinekê ve wateyeke cuda derdikeve, lewma tiştên ku em ê li vir qalê bikin nayên wateya ku ew hemû jî ji sedî sed rast in, yanê wekî her şîroveyekê ev jî di nav xwe de şîroveya rexnegirî dihewîne, lê dîsa jî tevî vê yekê, bando- ra bûyer û kirinên lehengan û paşxaneya civatê jî li van şîroveyan dibin ku civat ew civat e ku leheng jî, rexnegir jî tê de dijîn. Duyemîn romana Şener Özmen a bi navê Pêşbaziya Çîrokên Neqediyayî (2010) bi vegotin û lehengên xwe, xesma ya sereklehengê xwe hê di destpêkê de bûye yek ji romanên ku herî zêde hatiye nîqaşkirin, çiku tê de tenê em rastî lehengekî kurd nayên lê jê wêdetir em rastî newxeşiyên derûnî, dînîtî, xwewindakirin û kaniya hevpar a êşên mirovahiyê dibin.

Serlehengê romana me Sertac bi rola xwe ya di romanê de tê nîşandayîn ku ew namzetê nivîskariyê ye û bi çîroka xwe ya her dem li ber qedandinê lê qet naqede, ew jî wekî kêmnivîskar (manque author) xwe dide der. Li aliyekî din jî ew neyê jibîrkirin ku PÇN (Pêşbaziya Çîrokên Neqediyayî) berhemeke postmodernîst e û ji ber vê ye em dikarin çend taybetmendiyên wê jî wekî intertextuality, metafiction jî di nav romanê de yek bi yek bibînin. Her çiqas ku ew roman dikare bibe alava xwendineke piralî jî ez ê zêdetir li ser kêmasiyekê bisekinim ku serlehengê romanê di jiyana xwe de wê hest dike û pê re dûçarî êş û azarên bêdawî dibe. Bi wê kêmasiyê re ez ê hewl bidim da fam bikim ka çima leheng-nivîskarê me nikare çîroka xwe biqedîne, sedemên vî tiştî çi ne. Ji bo analîza wê jî ez ê bêhtir bi teknîka psîkanalîz û pê re têkiliyên jin û mêran, dê û bavan ên li ser zarokan -li vir ew Sertac e- biçim û pê re jî têkiliya civata kurdan a bi serdestên xwe re di vê pêwendiyê de binirxînim û bi dawî jî ne wek gotineke dawî lê wek girîzgahekê hewce ez ê encamekê bidim ber xwîneran.

Di derbarê romanê de

PÇN bi tevahî ji şeş beşan pek tê; destpêk, para yekemîn: îman, para duyemîn: guman, para sêyemîn: ziman, para çaremîn: raman û jêrenotên neqediyayî. Di beşa destpêkê de vebêjer, jina serlehengê me Merasîm e, di beşên din de jî vebêjer her ku bi piranî kesê sêyem be jî, xwendekarê Sertacî (para çaremîn), Sertac û jina wî jî (jêrenot) diaxivin. Cihê romanê bi piranî Kurdistan e lê dîsa jî di nav bûyeran re em berê xwe didin Elmanya ku lehengê me beşek ji jiyana xwe li wir dibihûrîne. Dem salên nodî ye, lê tevî wê carinan xal bi xal bi paşopê diçe demên zaroktiya Sertacî jî.

Roman bi gelemperî li ser têkçûyina serlehengî, têkiliya wî ya ligel jina wî û nasnameya wî ye. Sertac bo nasname û takekesiya xwe di her qada jiyanê de hewl dide da ku ew bi xwe jî hebe, lewma hê di destpêka romanê de em dibînin ku bo navê xwe îtirazan dike û dibêje navê wî ne Sertaç e ku tirk dibêjin, lê Sertac e.

Merasîma ku pêşî dergistiya mamosteyê xwe yê zanîngehê (Onder) bû, dûre dikeve li pey efsûna dengê Sertacî, wî dengê mêrane, û pê re dizewice. Lê belê her tişt ne li gorî dilê lehengan dimeşe, li dawiyê ne Sertac bi xwe ne jî xanima wî Merasîm tiştê ku ew lê digeriyan peyda dikin. Diya Merasim kurd, bavê wê jî mihacir e, û her tim jê re bi tirkî dibêje ku ew tirk in, ne kurd (19). Xwişka wê Yasemîn jî jineke femînîst e, bi nêrînên xwe yên eşkere li hemberî tevgerên mêran disekine. Bavê wan yekî desthildatdar û patriyarkal e, li gel vê yekê jî desthilatiya wî ya li ser wan, lê xasma ya li ser diya wan, piştî maytêkirinên xwişka wê Yasemînê sist dibe. Bi gotineke dî Yasemîn pişta wî dişkîne (20).

Sertac Xoce li lîseya îmam xetîbê mamostetiyê dike, belam baweriya wî ya bi dîn û diyanetê re tuneye. Ji navçeya Hezexê ye, bavê wî Fethî di postexaneya Hezexê de belavkar e. Di salên zarokatiyê de diya wî jî jê zêdetir ji birayê wî yê din Nîzamî hez dike, ê ku ezîzê ber dilê wê ye. Ji ber ku diya wî ferqeke wisa dixist navbera wî û birayê wî, wî jî tim xweziya xwe bi dêyeke ku jê hez bike, goşt û mûzan bide ber devê wî dianî (39). Ew tişt rê nade ku Sertac xwe di nav malbatê de li ciyekî bi cî bike, ne li aliyê diya xwe ne jî li aliyê bavê xwe. Jixwe ji ber vê nexweşiya malbatê, dema Sertac mezin dibe, giyanekî belawela dibe nesîbê wî. Di nav malê de kes jê re qala kurdan nake, tenê xalê wî yê ku bi hebûna xwe jiyana serlehengî watedar dike û wî ber bi wêrekiyê ve dibe û jê re wek “mêrekî wêrek” dibe rol-model.

Bi tenê xalê wî yê biçûk, xalê wî Mihemed, xalê wî yê ku navê “Sertac” wî lê kiribû û hem di çêbûna wî de û hem jî di wan rojên ku bavê wî ji mala xwe dûr bû de li ba xwişka xwe, yanê li ba diya wî bû, di sar û sermaya Hezexê de wan bi tenê nedihişt û heta ku jê hat alîkarî bi wan dikir, belê bi tenê xalê wî yê zanba, têgihiştî, qeşeng û ew çend jî dilzîz, qala Kurdan û rewşê dikir […] (54)

Di demên ku bav li ser serê wî nebû xalê wî Mihemed rola mêraniyê û bavtiyê hildide ser milê xwe û Sertac jî bi heyraniyeke jidil li xalê xwe dimeyzîne û dixwaze bibe yekî wek wî. Ji bavê xwe zêdetir jê hez dike. Xalê wî, wî bi wê yekê ditirsîne ku heger ew ji bavê xwe hez neke wê leşker werin wî bibin. Lê ew nas dike ku leşker ne bi tenê zarokên ku hez ji bavê xwe nedikirin dibirin, wan ew xalanên ku hez ji xwarziyên xwe dikirin jî, dibirin û divaêtin ber kûçikan (57). Û xalê wî rojeke zivistanê ya bêxêr tê kuştin.

Sertac û Merasîm êdî zewicî ne. Merasîm jî mîna xwişka xwe femînîsteke xurt e û li komeleyeke jinan dixebite. Sertac û jina wî Merasîm her tim şerê hev dikin û pevçûn êdî di jiyana wan de dibe tiştekî ji rêzê. Di demên wisa de Sertac oda xwe ya nivîsandinê wek cihê rizgariyê dibîne û xwe tê de asê dihêle. Li hundir dema xwe bi pirtûkên xwe û bi çîroka xwe -a ku qet naqede- dibihurîne. Di vê navê re em dikevin nav derûniya Sertacî û guhê xwe didin monologên wî yên êş û birînên wî yên ku ji ber takekesnebûnê û bênasnametiyê diqewimin. Ji destpêka romanê û vir de Sertac her tim bi rengdêrekê tê bilêvkirin; Sertacê Topavêtî, Sertacê Çîroknûs, Sertacê Obsesîf, Sertacê Neçutişt, Sertacê Dixewreçûyî, Sertacê Darşikestî, hwd. Bêşik bandora civatê jî li ser êşên wî xwe dide xuyakirin. Ew demekê diçe tev li şoreşa Kurdan jî dibe lê ji ber nexweşiya xwe ya hişî û giyanî nikare li wê derê zêde bimîne û diçe cem psîkologekeke jin, Dr. Sarîn. Paşê jî diçe Elmanya bajarê Munsterê. Li wê derê li mêvanxaneya bajêr dimîne, a ku wekî mala nivîskaran xuya dibe. Tiştê xerib ew e ku li wir jî ji wî çîrokekê, nivîsekê dixwazin; ew ê di rojnameyeke herêmî de bihata weşandin û Sertac nikare wê jî biqedîne. Li aliyekî din jî di rojên xwe yên li wir çend nivîskar û helbestkarên ji deverên din nas dike û em dibînin ku li hemberî wan dîsa kêmbûna wî, qompleksa kurdbûn û xwebiçûkdîtinê pê re çêdibe. Wekî mînak rojekê radibe û ji Sadiq El Behr ê nivîskarekî Iraqî re nameyek dinivîse ku ew camêr di derbarê Sertacî de ji Frau Muller re dibêje ku ew kurdekî feodal e û ma çi karî wî li wê derê heye, hwd.

Di beşa çaremîn de Sertac Karanê xweyî giyanekî belawela ji aliyê şagirtê xwe Elî Osman ve tê kuştin. Elî Osman jî wekî Sertacî yekî bêpişt, yekî bêxwedî û bêxwedan e, eynî wek bavê xwe, bêziman, naçar û tirsonek e (178). Ku wî berê ji nenivîsandina eleyhî sellema li ber navê Adem pêxember nerazîbûna xwe ya ji Sertac mamoste anîbû zimên. Sedema vê kuştînê jî wekî nebaweriya wî tê nîşandan.

Kêmasî û kêmnivîskarî

Piştî vê kurteya romanê beriya ku ez li ser analîza xwe hûr bibim dixwazim li ser rêbaza kêmnivîskariyê qala çend tiştan bikim. Di wêjeya cihanê de cûreyekî romanê yê bi navê bildungsromanê heye; bi rêyeke kronolojîk qala bûyerên jiyana leheng dike. Ji gelek aliyan ve dişibin berhemên biyografiyê, lê ew ne biyografiya kesên nas an jî berhemên belgeyî ne lê ji serî heya dawî fîksiyon in. Di bin vê katogeriya bildungsromanê de jî cûreyekî din heye ku navê wî künstlerroman e û ew jî behsa jiyana hunermend û nivîskaran dike ku ew bi xwe jî fîktîv in. Di nav van nivîskaran de du kom hene, yek ên ku di karê xwe de bi ser dikevin, yê din jî ew in ku dikin nakin tu carî nikarin xebatên xwe bi dawî bînin. Her gav astengiyek derdikeve pêş wan, lê ew astengî her çiqas derveyîn bixuyin jî bêtir ên derûnî ne, ji kurahiya nava wan nivîskaran tên û qet nahêlin ew bibin xweyî berhemeke li gorî dilê xwe. Di wêjeya ewropî de Wilhelm Meistera Goethe, Illusions perdues, Louis Lambert, Le Peau de chagrin, Le Chef d’ouvre inconnu ya Balzac, Tonio Kröger û Mirina Li Ve- nedîkê û Dr. Faustusa Thomas Mann û berhemên Samuel Buttler, James Joyce û yên D.H. Lawrence mînakên wan nivîskaran in (Parla, 42). Di wêjeya kurdî de jî çîroka Mihemed Şarman a Axaftina Nobelê û ya Hesenê Metê Êş dikarin bibin mînakên kêmnivîskariyê.1

Mijarên berhemên Künstlerromanê rêwîtî, lêgerina takekesî, hest û ramanên derûnî yên nivîskaran in, lewma ew cûre bi nivîskarên têkçûyî ve tije ne. Jixwe ya rastî ew nivîskar jî bi vê xusletê xwe manque (kêm) dibin. Jale Parla di pirtûka xwe ya bi navê Türk Romanında Yazar ve Başkalaşım (Di Romana Tirkî de Nivîskar û Veguherîn) de li ser cureyên nivîskarên manque disekine û bo sedemên têkçûna van nivîskaran jî van rewşan rêz dike: hêviya wan a bo berhemeke tekûz, cirnexweşî û nehêminiya wan dema ku bi armanca xwe bi ser nekevin, tahdeyên civakî û polîtîk, sansur û astengî, kêmasiya rewşa aborî, hesta derengmayînê, hesta bêkokbûyînê, bêcihûwarbûnê, lihevxistina takekes û bavî, lihevxistina nasnameyê, obsesyona xwebûnê, şayîşa bandorê, dîrokeke wenda û bîra çewisandî, zimanekî birîndar û takekesiyeke birîndar (11).

Ew nivîskar xweyî bêdesthilatdariyeke takekesî, lawazî, xeydoktî, qirofektî, bêxiretiyê ne. Ew hemû jî ji bo xêra hunerê ye da ku bila bikeve pêşiya nivîskar, pêşiya her tiştî. Em dikarin bi hêsanî bibêjin ku leheng-nivîskar xwe qurbanî berhema xwe dikin. Her gav xwe wisa didin bawerkirin ku dema ew kêmasî ji holê rabe dê hingê bikaribin binivîsin. Lê rastî wisa nîne, li vir nakokiyek çêdibe. Lê belê mirov dikare li vir bipirse gelo heke ew leheng-nivîskar xwe ne kêm lê tam hest bikirana, wê li pey çi biçûna û çi binivîsandina? Berhemên werê jî bi vê nakokiyê re têkildar in û jixwe xwe li ser vê nakokiyê ava dikin. Belam axirê ji ber ku nikarin xwe tekûz bikin û nexweşiyên xwe çareser bikin yan xwe dikujin yan jî hişê xwe winda dikin û dîn dibin.

Gelo cudahiya van tekstan ji yên roman û çîrokên din çi ne? Em dikarin bibêjin ku ew berhem bi giştî metafiction in, ezmûna wan a bi zimên re li gorî yên din zêdetir in, ew ne berhemên xweyî plot in, lê berovajiyê vê komplîke û tevîhev in. Qasî ku nivîskar bêdesthilat dibe, berhema wî jî ewqasî zêdetir xweyî desthilat dibe. Li hemberî romanên din ên ku lehengên wan jî nivîskar in lê tekûz û serketî ne, ew berhem ji ber destnîşankirina nakokiya van lehengan û sekna nivîskaran a li nav civatê û ya derveyî civatê serketî ne (Parla, 42).

Ne tenê bo sedemên kêmasiya van nivîskaran lê ji bo famkirina derûniya wan jî li pêşiya me sê babet an jî sê xwendinên alîkar hene:

Nehêminiyeke Faustwarî: Ê dixwaze her ji yê ber destê xwe baştir binivîse. Tim û daîm nehêmin e, ew jî taybetiya nivîskarên serdema romantîzmê ye.
• Rewşeke Freudwarî: Bo famkirina vê taybetiyê li pêşiya me sê gotarên Freud hene: The Poets and Daydreaming (Helbestvan û Xewnerojk), Dos- toyevsky and Patricide (Dostoyevskî û Bavkujî) û The Uncanny. Ew her sê nivîsar bo famkirina van cureyên nivîskaran gelek alîkar in, çiku ew kes ji ber êşên kûr ên takekesî yên di giyanê wan de bûne çavkaniya êş û kulên bêdawî; bi azar û derd in, lewma ew êşa wan jî bandorê li nivîskariya wan dike.
Rewşeke Lacanwarî: Li vir jî li hemberî me têgeha Lacan a manque heye ya ku navê xwe daye vê cureya nivîskaran, bi kurdî wateya vê peyvê kêm, kêmasî ye. Ev kêmasî kêmasiyeke wisa ye ku mirov çi bike jî tu carî nikare wê temam bike, dagire, lewma tim û daîm vala dimîne. Poetic desire (arezûya helbestkî) jî li gel vê kêmasiyê xwe nîşan dide. (Jale Parla, ji semînara Conventions in Literature II)

Belam heke ez werim ser babeta ku ez ê şîroveya xwe li ser vê yekê bilind bikim, ew jî rewşeke Lacanwarî ye. Kêmasî û kêmbûn. Valahiya ku qet nayê dagirtin. Hesteke bêtixûb û dagirker. Lêgerîneke domdar… Lacan psîkanalîstekî post-Freudî ye û bala xwe zêdetir daye ser têkiliyên derhiş û zimên… Têgeha kêmasiyê ku Lacan qalê dike zêdetir bi wî awayî hatiye bikaranîn, ango manque-a-etre ku wateya wê jî kêmasiya li ba adinê ye.2 Li gorî Ecrites ên (Semîner) Lacanî, bo avakirina takekesiyê divê her tim adinek hebe da ku mirov bikare bi saya hebûna wê adinê xwe nas bike û li ser hebûn an jî tunebûna wê xwe ava bike. Lê hêjayî kirpandinê ye ku adina adinê tuneye, ji ber vê jî hingê pirsa Adin çi ji min dixwaze derdikeve holê (Lacan, 242). Bersiva wê jî fallîk îmaj e ku dikare vê valahiya kêmasiyê dagire (245). Ji ber vê, kesê nevrotîk xeyal dike ku adin her tim dixwaze wî bixesîne, lewma ev kêmasiya ku di giyanê wî de şîn bûye rê nade ku bi yê di dest xwe de re şa û bextewer be, lê berovajiyê wê tim û daîm bikeve dû vê kêmasiyê û vê xeyala adinê bajo (247). Bi gotineke din, ji bo ku bibe xwe, bi xwe kêmasiya xwe derdixe pêş û tim û daîm li pey vê kêmasiyê digere da xwe bi temam hest bike, lê weku diyar e ew kêmasî jî bi tenê bi adin re têkildar e.

Serlehengê romana me Sertac jî ligel xisletê xwe yê nivîskariyê dikeve nav vê komê, jê wêdetir wê êşa wî qasî ku mezin û kûr e dibe navê berhema Şener Özmen jî; Pêşbaziya Çîrokên Neqediyayî. Hesta kêmasiyê ku lehengê me Sertac her tim tê de dijî, jiyana wî ya takekesî belawela dike û ew bi xwe biçe ku derê jî nikare dilê xwe sayî bike, ango nikare vî tiştî peyda bike ku pê re vê valahiyê tije bike ku bi rastî jî ew qul û valahî hemû giyanê wî serdanpê dagir kiriye û bûye çavkaniya êş û azarên bêdawî. Lê ew êş û keserên wî bi dîmeneke şênber a pirtûkê li ber çavê xwîneran bi goşt û hestî dibin, ewqas e ku tu yê bibêjî qey hemû êşên wî dê bi saya vê pirtûkê xilas bibin, lê mixabin jinên li derdora wî ketine pey nivîsandina wî, pênûs û hilberandina wî ya wêjeyî an jî ya libidînal a li vir ne dola mêraniyê ye; lê tîpên reşik ên ku li ser kaxizê dirijin û dibin xweyî hêzeke wisa ku jin jî dixwazin bibin xweyiyên vî tiştî.

Serlehengek ku bi jana nivîsandinê ketiye

Leheng-nivîskarê romanê Sertac bi êşên malbatî û zaroktiya xwe a qorim re giraniya nasnameya xwe ya netewî û bindestiya gelê xwe yê kurd jî ji xwe re dike derd. Ji xeynî wan, tiştên herî zêde dilê wî aciz dike neheqî ne, ku tim li kurdan tên kirin. Bi kurt û kurmancî berê xwe bide kîjan aliyî êşên dijwar dibe para wî. Hewce ye ku ji xwe re rêyekê peyda bike ku qet nebe bikare barê xwe pê sivik bike. Ji ber vê ye belkî xwendin û berhevkirina pirtûkên bi kurdî û nivîsandina çîrokekê ku qet naqede vê peywira dermankirinê girtiye ser milên xwe. Lê mixabin Sertac dike nake ew çîrok xelas nabe, dawî lê nayê, bi (ne)nivîsandina xwe dilê kesî rehet nake, lê berovajî wê neqedandina wê nefreta lehengî ya ji xwe dike zêdetir jî dike: […] ew li çîroka xwe ya nîvcomayî dakeve û tiştin lê zêde bike yan jê derîne, niha xwe ji duh û pêr bêgavtir, tengavtir û tengezartir didît, ew çend ku ji xwe û ji rewşa xwe nefret kiribû. (79)

Xelîl Semed di nivîsa xwe ya li ser pirtûkê de diyar dike ku mirov baş tênagihêje ka ew bûyer, monolog û diyalogên Sertacî xewn an jî bûyerên rastî ne. Bo sedema wê yekê jî çîroka wî ya neqedandî an jî zarokatiya wî ya travmatîk destnîşan dike. Di dema xwendina vê berhemê de wî tiştî bala min jî kişandibû, çiku ne tenê çîroka Sertacî navê xwe dide romana Şener Özmen, di heman demê de carina çîroka Şener û ya Sertacî tevîhev jî dibin. Sermeselê ev hevok ji nav romana Şener Özmenî ye “Ewê ku berî bi panzdeh salan di rojeke havîna germ a kelekel de hatibû vî bajarê berevajîbûyî û linavhevketî […] ” Lê piştî çend hevokên din, li pey xewnereşka bi Merasîm, em aniha jî wê hevokê wekî hevokeke ji çîroka Sertacî dixwînin:

Ew bi hêviya şeveke bêdeng û bêxirecir hîn ji êvar de derbasî odeya xwe ya xebatê bûbû û xwestibû ku çîrokê bidomîne, bes çîrokê! Çîrok, çîroka wî bû û bi vê hevokê dest pê dikir: “Berî bi pazdeh salan di rojeke havîna germ a kelek de…” (79)

Li gel vê jî bi bûyer û monologên romanê re em dibînin ku jiyana wî, jiyana wî ya bêwate, ji gelek çîrokên neqediyayî ên ku ew qet nejiyabûn hatibû pê û ew bi xwe jî yek ji wan çîrokên neqediyayî ye (92-3). Bi vê nîşeyê re em yeqîn dibin ku ya rastî tiştê nîvcomayî û neqediyayî ne tenê çîroka li ber destê wî ye, lê di heman demê de jiyana wî jî ye ku negihiştiye asta takekesiyê û nebûye xweyî wateyekê û civata wî jî ye ku di bin barê bindestî û neheqiyê de tim dinale.

Dibe ku kêmmayîna Sertacî zêdetir bi sedemên civakî ve girêdayî be, ku xwendinên sosyo-polîtîk bi hêsanî dikare wisa bibêje, lê gava em bi hûrgulî li serencama jiyana wî dinêrin bandora neyînî ya mêtingeriyê bi heman awayî xwe di nav jiyana wî ya malbatî de jî dide der. Ku ew tirsa bavê wî ku hemû jiyana Sertacî ya malbatî û ya giyanî belawela dike çavkaniya xwe nemaze ji bûyerên salên nodî digire ku hingê ew xwedayên tirsê di her qada jiyana civatê de tên hemberî hemû niştecihan. Li vir em dikarin bibêjin ku jiyana wî ya takekesî li gel jiyana civakî dimeşe û encamên xwe yên xerab jî bi xwe re dide hestkirin. Ji ber travmayên dualî, takakesî û civakî, Sertac dûçarî kul û derdan dibe û dûre nivîsandina berhemeke wêjeyî wekî dermanekî dibîne ku ew dikare hemû nesaxiyên wî yên hundirîn rihet bike. Lê mixabin heyfa lehengê me, dema biçe li ber masê rûnê da çend tiştan xêz bike, mixabin kaxiz wekî berê spî û vala li ber wî dimîne (103).

[…] Çîrok, çîroka wî bû û bi Kurdî bû. Çîrok, çîroka wî bû û diwelidî. (155)

Tiştekî din jî ew e ku taybetiya çîroka Sertacî wek vîrusekê derbasî her kesî dibe û nîvcomayîna xwe wekî encameke jirêzê nîşê dide. Sermeselê, Dr. Sarîn Zavaryan, psîkologa wî jî rapora xwe ya venihêrînê “hema bêje li ber qedandinê” dihêle (127) û nikare xelas bike.Kî çi dibêje bila bibêje, Sertac Karan bi rastî jî çîroknûsekî afirîner e, çiku her tişt di serê xwe de diafirîne û bi nexweşiyên derûnî ve têk diçe (169).

[…] Çîrok, çîroka wî bû û wî dil tunebû biqedîne.
Çîrok, çîroka wî bû û dibû serbarê ser xewn û xeyalên wî. Çîrok, çîroka wî bû û giyayê hewşê tehl bû. (164)

Piştî têkçûyina şoreşê diçe Ewropayê, li bajarê Munsterê, di mêvanxaneya Dîakonîsenmutterhousê de sî û sê rojan dimîne. Navê vî ciyî jî balkêş e, mutter house, yanê mala dayê. Malzaroka dayê, dûrî civatê, cihê ku hê bi têgeha Lacanî, hê ziman û zagonên BAVÎ ne desthilatdar e, cihê ku zarok rû bi rû bi xwe re ye. Lê li wê derê, dûrî civata xwe lehengê me ditengije, bêhna wî diçike, tu yê bibêjî qey guleyek bera mejiyê xwe dabû:

Mîna ku ew avêtibin binê zîndaneke tarî û zilûmat û ew li wir ji bîra kiribin, mîna ku dest û piyên wî bi qeyd û zincîran girê dabin û ew ji hemû mafên wî yên mirovane bêpar hiştibin, mîna ku hatina wî ya Munsterê û mana wî ya li mêvanxaneyê ne bi dil û daxwaza wî be, ew bi hikmê zorê li wir dabin sekinandin. Û daxwaza çîrokek negengaz jê kiribin, welê ten- gezar bûbû ji bêgaviyê, ji bêjiniyê, ji bêteşqeletiyê, ji bêdengiya şevan, ji tenêtiyê [….] (166)

Li wê derê rastî çend nivîskarên ji deverên din jî tê. Weku me li jor jî qal kiriye, nivîskarekî Iraqî ji hatîna Sertacî, a kurdekî feodal ne razî ye. Sertacê dilşikestî jî radibe û tenê ji Sadiq El Behrî, yê Iraqî re nameyekê dinivîse, bi me xerîb e çiku tiştê ku Sertacî destê xwe dabûyê û qedandî tenê ew e (153-5). Ji xincî vê, ne li gorî dilê wî be jî, li mêvanxaneyê jî ji Sertacê Çîrokbêj (153) û Sertacê Çîroknûs (157) dixwazin ku axaftinekê binivîse. Frau Muller, berpirsiyara malê jî li benda nivîsa wî ye. Gava Ozlema wergêr tê cem wî û xwesteka Frau Muller jê re bi lêv dike ku pê re jî dixwazin ku bi wî re hevpeyvînekê çêkin, Sertac ew pirzika li ser rûye xwe wekî hincet nîşê dide ku niha nikare lê di ber re jî ya rastî wî bixwe nivîsa xwe jî hîn neqedandiye. Di ser vê yekê re Ozlem jî qala fotoşopê dike ku bi saya vê dikarin vê pirzikê jê bibin. Bersiva Sertacê jinenivîsandînêtengezar jî ev e:

Û bêhngtengî? Dê çi bi bêhntengiyê bikin? Ma photoshop dikare vê bêhntengiya kujende ya ku rê nade ez bi dilê xwe binivîsinim, ji dil û mêjiyê min bibe Ozlem!?” (163)

Pirsgirêka bavitî û tirsa xesandinê

Di analîza vê romanê de şîroveya herî girîng sekna bavî ye. Wateya wî û têkiliya wî ya bi çîrokê re û di ser de jî Merasîm û tirsa xesandinê ye ku bi xwe re tîne. Belam gava em diçin zaroktiya wî ya birîndar, diya Sertacî, li hemberî bavê wî, bi kesayetiya xwe zêde ne xuya ye lê bavê wî bi her awayî tirsonek, newêrek e. Her çiqas di tevahiya romanê de girêka Odîpûs bi awayekî eşkere hatibe destnîşankirin jî, em zêde tiştan li ser têkiliya wî ya bi diya wî re nizanin da bibêjin dayik di pêşzaroktiya wî de û bi pey re lê desthilatdar bûye. Lê qet nebe em dikarin bi hêsanî bibêjin ku nemêrbûna bavî bandoreke mezin li ser wî hiştiye. Lê çima û çawa? Ji bo bersiva vî tiştî ka em hinek di nav jiyan û xeyalên Sertacê çîroknûs de bigerin. Gava ew bi êşeke giran a derûnî dikeve, ji xwe re rastiyeke nû ava dike ku tê de her tişt li gorî dilê wî ye, xweyî malbeteke kurdewar, bavekî ku pişta wî digre û jê re dibe alîkar. Di vê jiyana nû ya rastî çîrokek ji çîrokên Sertacê afirîner de ew xwe wek kurdekî bêtirs dibîne ku navê wî Ferheng e û li serbajarê Kurdistanê hatiye dinyayê. Tevî wê, tiştekî balkêş jî ew e em hîn dibin ku ew di bîst û çar saliya xwe de bi teşwîqa bavê xwe dest bi nivîsandina kurteçîrokan dike (112). Di vê jiyana nû ya li hemberî jiyana wî ya rasteqîn a bi êş de bikaranîna navê çîrokan tevî bavê wî bi min pir watedar e. Bav ligel ziman û zagona civatê di nav xwe de hêzekê dihundirine ku kurê wî dikare pê ji xwe re jiyaneke qewîn ava bike û li ser piyên xwe bisekine. Lê belê weku di destpêkê de min diyar kiribû ku bavê wî her tim bi tirs û newêrekiya xwe dihat bîra Sertacî lê xalê wî di dewsa bavê wî de dikarî jiyana Sertacî rengîntir bikira lê mixabin ew jî ji aliyê wan kesan tê kuştin ku yên ku di dilê bavê wî û civata wî de tirseke bêsînor belav kiriye jî ew heman kes in.

Kêmasiya ku bavekî tirsonek li pey xwe hiştiye dûre ji ber tunebûna xalekî ku xwarziyê wî jê hez bike û civatake ku zarok xwe tê de ewle hest bike mixabin nayê dagirtin. Loma têkiliya lehengê me ya bi jina wî re di siya vê têkiliya hanê de dimîne ku Merasîm jî dibe çavkaniya tirs û xewnereşkên wî. Ji ber van tiştan, bi min pêwendiyeke xurt di navbera kêmasiya bavî û zexmiya jina wî Merasîm de heye. Weku were bîra me hemûyan, Merasîm ewilî hê beriya ku bizewice dikeve pey dengê mêrane yê Sertacî (9), lê xerîb e ku piştî zewaca wan êdî ew deng nayê ber guhê xwîneran. Ma çi bi vî dengî hatiye? An jî di rastiyê de dengekî wisa hebû? Belkî tunebû ku ew jî fanteziya Merasîm bi xwe bû. Ew deng rastî bû ne rastî bû ne xem e, çiku psîkanalîzê şanî me daye ku tiştê ku mirov bi hêsanî jê re bibêje rastî tuneye, bilêvkirina tiştan jî bo nîşana hebûna wan bes e. Lewma ez dikarim bibêjim, wexta ew dengê ku Merasîm li pey wî bû qut dibe, êdî li hemberî wê û me xwîneran ne dengê wî, lê tiştekî din heye: çîrokek, pêşbaziya çîrokên neqediyayî. Ku xewn û xeyalên Merasîmê dixemilîne. Di derbarê vê yekê de Merasîm wiha dibêje “heke min xelata yekemîn wergirt, bifikire Sertaco, bîne pêş çavên xwe, heke ku xelata yekemîn dane min û ez bi serfirazî vegeriyam mal” (199). Lê ne tenê ew, ji çîrokê jî wêdetir, ez naxwazim sînora xwe û ya rexneyê ji bîr bikim, ya rastî tiştê ji gelek jinên din re dibe objeya arezûyê pênûsa (we got penîs?) Sertacî bixwe ye.

Ew gelek caran li wir, li ser qaryoleyê di xew re diçû û bi kabûsekê re heman kabûs bû yê ku didît; Merasîmê bi saya çîrokên wî dibû çîroknûseke bi nav û deng, piştî xelatgirtinekê bi Sergîno re dihat malê û şûşeyekî votka bi maseyê de dikir û agir berdidayê” (79)

“Vê carê pir, pir bi dûr ketibû ji odeyê, çûbû û hey çûbû. Di xewna xwe de dîtibû ku ew û Merasîm li odeyekê ne, dosyeya wî ya çîrokan jî -çîrokên neqediyayî- li ber destê wê ye û Merasîm, mîna ku di konferanseke navnetewî de be, mîna ku ligel çend şîroveger û rexnegirên giregir ên navdar derketibe pêş guhdarên xoşewîst, welê ji xwe û ji nirxandin û şîroveyên xwe bawer, lib û lib xeber dida û digel ku car caran, jiyana xwe ya kesane û pirsgirêkên xwe yên zewacê û rewşa Sertacî jî tev li gotara xwe dikir û dida navê, dîsan jî Sertac Karan û Sertacê Çîrokawîneqediyayî ji şîroveyên Merasîma xwe ya di xewnê de heyirî mabû.” (90)

[…] ew çend ku ji pêşniyazên xwe û xasma ji “pênûsa” mêrê xwe bi bawer bû, bi tevî ku Sertacê mêrê wê ne wêjevenakî ji wan wêjevanên xwedî pirtûk bû jî, dîsan jî hêvî jê dikir lê bi qerf digotê; “Ma te ew qas pirtûk û kovar ji çi re kirîne mêro? Nîvê zewaca me bi dû vê hewesa te ya pûç û betal de çû, bi ser de jî te ew qas pere dan van pirtûkên Kurdî, êêêê, bû çi? Çi bi destê te ket?” (194)

Dema ku hindik mabû serlêdana Pêşbaziya Çîrokên Neqediyayî biqediya Merasîm bi kelecaneke ku bêhna Sertacî teng bike, zextê lê dike ku bilezîne. Dilê Merasîm bi ser 30 milyarên gilover de ye ku bi pêşbaziyê bikeve destê wê. Serê Sertacê Çîrokger bi çîrokê û jina wî dikeve belayê û nizane ka çawa dilê jina xwe rehet bike (197). Li gorî xeberdana wî, tim hindik dimîne ku çîroka xwe biqedîne lê xuya ye çîrok çîroka wî ye lewma naqede. Carekê jî di dema nivîsandina çîrokê de Merasîm midaxaleyî berhemê dike û jê dixwaze çend ciyan wekî beşa masturbasyonê jê derxe çiku ew beş ne li gorî dilê wê ne. Ma Merasîm tenê Merasîm e an jî di hişê Sertacî de sembola têgeha jinê ye? Bo bersiva vê yekê jî em dikarin dêhna xwe bidin rojên wî yên li Elmanyayê. Li wir nivîskareke Ereb, ku navê wê Sabîne ye, nas dike û ew xanima hanê Sertacî vedixwîne mala xwe, lê ew jî ji ber şerma nikare here, lê dîsa jî qet nebe fanteziyên xwe yên hevşabûnê pê re çêdike, vê kêliyê, di dema hevşabûnê de rûyê Sabîneyê diguhere û dibe yê Dr. Sarîn, dibe Merasîm, dibe May, nivîskareke Denmarkî, dibe evîna wî ya lîseyê û dîsa yê Merasîm. Ew jin bi her awayî di dirûv û şiklê Merasîmê de xwe nîşan didin.

Merasîm, jina Sertacî, jineke ewqas çavsor e ku dikare ji bo gurzek giha lodekê bişewitîne (73). Ji ber vê yekê jiyana Sertacî ya bi Merasîmê re ne tiştekî hêsan û cihê şadî û bextewariyê ye. Tirs û xofa ketina ji mêraniyê û daqurtandinê li ba Sertacî wisa zêde dibe ku dema ew ji jina xwe lêdanê dixwe hevalên wî yên mêr tinazên xwe pê dikin û dikevin nav galegalan ka jina wî bi çi tiştan lê xistiye û navên “xwelîdank, sirehî, guldank, çarçove û neynîk” dihejmêrin. Dibe ku di destpêkê de ew nav bi hev re wateyeke baş nadin xuyanê lê gava mirov li ser wan bi hûrgilî disekine dibîne ku ew hemû alav bi kûrahiya xwe û bi hêza xwe ya daqurtandinê belasebeb nayên gotin, ji ber ku ew giş tirsa wî ya xesandinê û daqurtandina ji aliyê jinekê ve nîşan didin. Jixwe li piştî wê, hevalên Sertacî dibêjin, “welleh bavo me mêr di ser Merasîmê re nedîtine” (77). Di jiyana xwe de ji bavê xwe tiştekî hîn nebûye ku xwe ji hêzên derveyî biparêze û bibe xweyî hêz û qawet. Dibe ku kêmasiya rola bavîtiyê bi xêra xalê lehengê me ji holê rabûya. Lê ew jî nayê cih. Di civatê de jî tiştek tuneye ku xwe pê bihêz hest bike, civateke bindest û zêrandî. Tirseke bêdawî li der û dora wî ye. Lewma bi min, em pirsgirêkên civakî nikarin tenê wek meseleya civata wê demê binirxînin, ji ber ku ew tişt di jiyana gelek kur û keçên kurd de ji aliyê kemilandina takakesitiya wan de kêmasiyeke mezin çêkiriye ku hê jî şifaya wê nayê dîtin û ew birînên kûr hê jî nayên kewandin.

Tirsa Xesandinê di terminolojiya psîkanalîzê de xweyî cihekî taybet e. Dûre teorîsyenên post-Freud jî li ser vê tegehê bi hûrgulî sekinîne, yek ji wan jî Andre Green e, di geşedana zayendî ya zarokî de qonaxake giyanî û hêmayî ye ku zarok dûre takekesiya xwe li ser wê ava dike. Her çiqas ev talûke ji destê jinan were jî, bi piranî kirdeyê vê xebatê mêr in (Green, 14). Li aliyekî din jî xesandin perçeyekî girêka Odîpûsî ye. Ji bo ku zarok girêka xesandinê derbas bike, divê dev ji arezûya ensest û kuştina bavî berde. Yanê bi gotineke din ancex piştî vê zarok dikare bi reqibê (bav) xwe re bibe yek û wî wek modelekî bibîne (32). Pirsgirêkên li gel bavî encax tenê di nav sînorên îdentîfîkasyonê de dikarin bên çareserkirin. Lê lehengê me hê ji serî de pirsgirêkên îdentîfîkasyonê tecrûbe dike û nikare jê derbasî balixiyê bibe, ji ber vê yekê ye ku tevî pirsgirêkên xesandin û çênebûnê hê di qonaxa girêka odîpûsî de dimîne.

Li gorî Green, zayenda zarok çi be, çi jin çi mêr, zarok sembola penîsê dayikê ye (104). Piştî geşedana xwe zarok êdî ji wê peywira penîsbûna dayê dûr dikeve û dibe takekes. Lê dema ew pirsgirêk neyê çareserkirin, jinên xesankar û yên fallîk li hemberî mirov peyda dibin û Green dibêje ku ne pêwist e ew rast bin lê ew bixwe jî ji texeyûla mêran derdikevin (106-7). Taybetiya girêka xesandinê ew e ku him nahêle ensest pêk bê û him jî rê dide ku bav sax bimîne; ku ev jî tiştekî erênî ye, sedema wê jî ew e: ji bo ku zarok xwe biparêze divê bav zindî be (116-7). Bi kurt û kurmancî dibe ku Merasîm jineke xesanker nebe jî, ku ya rastî em çîroka Sertacî bi çavekî Sertacî dixwînin û dengê Merasîm jî ji xeynî çend nîşeyên di jêrenotên neqediyayî de nabihîzin ew jina/ên xesanker ji xeyal û fanteziyên wî yên birîndar ve dertên. Yanê di jiyana Sertacî de ew jin hene, çi xeyalî çi rastî.

Dinya, dinyaya jinan bû, mixabin wilo lê hatibû, li her derê bûn, pir bûn û her ku diçû hejmara wan pirtir dibû, di mînîbus û otobêsan de ew hebûn, li sûk û mixaze û kolan û meydanan ew, li ber deriyê nexweşxaneyan ew, ma nexweş bûn? Ma bi rastî nexweş bûn? Sertac bawer nedikir, bawer nedikir bê nexweş in. Heke bi rastî jî nexweş bûna, ma wê çima di xwepêşandan û serhildanên vî bajarî de li pêş bûna? Heke bi rastî jî nexweş bûna, ma wê ji ber çi laşên xwe bidana ber jopên bêînsaf? […] (196)

Di jêrenota duyem de Merasîm li şîroveyên muxtemel ên li dijî wê wisa diaxive: “ […] li gor wê sedema bingehîn ez im ne welê? Jixwe sedem tim û dayîm jin e, jinek e, yan çend jin in dema rê û dirb li ber mêrekî winda dibe di civakek serobinobûyî de” (188). Belam weku li jor jî xuya ye, şîroveyek şaş dikare ji xwendina vê romanê derkeve li hemberî jinan, ku Sertac jî ji ber vê yekê bala me dikişîne ser vê nakokiyê. Bi min jî mesele her çiqas bi hikmê jinan wekî Merasîm xuya bike jî, hê bi gelekî beriya wê dest pê kiriye û jê wêdetir bi kêmasiya bav, wêrekiya wî, sistbûna wî ve derfet dîtiye ku jiyana Sertacî serobino bike. Ma ew sûcê bavê wî ye? Jixwe eşkere ye ku ew tirs û xof jî ji destê serdestan ketiye nav malbat û welatê Sertacî.

Ber bi dawiya romanê ve em rastî diyalogeke balkêş tên ku tê de Sertac bi xortekî kurd re galegalan dike. Beriya wê, jineke elmanî dema mêrê wê diçe karê xwe û beriya ku xortekî rojhilatî bîne mala xwe diçe şaneşînê û kulîlkên xwe av dide, hingê ji Sertacê Sistemêr (167) dipirse kar û barên nivîsandinê çawa diçe, we dît jineke din jî kar û barê (nivîsandinê) jê dipirse. Merasîm jî Frau Muller jî jê dipirsîn. Sertac hevşabûna wê ya bi xortê rojhilatî (kurd) re bi temamî nikare bibîne lewma yên mayîn jî di hişê xwe yî şilbûyî de temam dike. Paşê êvarekê ew jinik tevî merê xwe gazî vî xortî dike û li ser şaneşîna xwe grillê çêdikin. Bi vê dîmena sêkesî re Sertac pir diqehere. Xwe tazî dike diçe ber neynîka odeya xwe û “ji wê jinê re çêr û sixêfên nebihîstî dike di lûtkeya xweşiyê de û yek caran berê xwe bi neynîkê de dike da şebikînên reşgunika bibîne”. Roja dinê dixwaze pêşî porê xwe paşê jî riha xwe ya mîranî kur bike (170).

Ev xortê kurd karê nêrevaniyê dike, lê nêrevaniya kê, ne diyar e, tenê di nav diyalogê de derbas dibe ku em dibên zarokekî qorim heye, lê beriya wê haya me qet jê çênabe. Ew meseleya nêrevaniyê dibe ku fanteziya Sertacî be, ew zarok ne ew zarok, ew jin ne ew jin û ew mêr ne ew mêr be. Dê û bavê Sertacî û zarokekî qorim; yanê Sertac. Ew hevok fanteziya Sertacî şirove dike ku hem bo xwe û hem jî bo diya xwe gayînê dixwaze, bi gotineke din dixwaze ew kurikî têxe dewsa bavê xwe û ew jî bibe kurikekî qorim, çênebûyî, yê di landikê de mayî, di ser de li pêşberî dika ewilîn de wekî Freud qala wê di çîroka Guremêr (Wolfman) de kiriye, dixwaze bavê wî, wî bixwe jî bikute. Ew kêmaniya bavî û pê re jî encamên bi êş û ji mêraniyê ketîn ne tenê di romana Özmen de tê hemberî me, tiştekî seyr e ku di çendin nivîskarên din ên kurd de jî em rastî vê yekê dibin ku têkiliyên dê û bav, di bandora têkiliyên her du civatan ên kurd û tirkan de dimîne û rola wan du civatan jî şikla xwe diguhezine têkiliyeke mêr û jin an jî aktîf û pasîfê.3 Bi min heta ku kurd ji bindestiya gelên din dernekeve rola bavitî dê tim û dayim kêm be, çiku dema zimanê BAVÎ (yê civatê) û bav xuya nebe, kesayetiya zarok nikare tenê li ser milên dayikê bilind bibe. 4

Di vê peywendê de ew meseleya NA û EVETê jî watedartir dibin. Bi min wisa tê, ew her du peyv jî tam pirsgirêka Sertacî û ya civata Kurdan a sero- bînobûyî rave dike. Em dikarin bipirsin, ka çima peyveke neyînî bi kurdî lê erênî bi tirkî ye. Ez ê bersiva wê li jêr bidim. Xelîl Semed jî, di nivîsa xwe ya bi navê “Peşbaziya Çîrokên Neqediyayî” de qal dike ku Pîra Na wek tirs an binhişê Sertac Karanî derdikeve pêş. Tiqetîq û hîrehîrên Pîra NA’yê di mejiyê Sertacî de her tim olan didin. Pîra Na cara ewil di beşa destpêkê ya Merasimê de derdikeve holê:

“Pîra NA nizanim bê wê êvarê ji ku derketibû, hatibû li ser milê min ê çepê veniştibû, min du-sê caran tepa xwe jî lê xistibû ji bo ku bişeqite here ji ser milê min, lê wê pûte bi min û halê min nekiribû, “Tu bi kêfa xwe yî… tu bi kêfa xwe yî, tu bi kêfa xwe yî…” (16)

Dûre çend carên din jî bi bêhna xwe ya genî tê cem lehengên me û wan aciz dike, lê ji Merasîmê bêhtir Sertacî (16, 18, 32, 53, 65, 80, 83, 88, 138-9, 203, 205). Di heman demê de Pîra NA sembola xesandinê jî di nav xwe de dihewî- ne; yanê xweyî “quzekî bidev û diran bû” (138). Di rûpela 139an de bi saya diyaloga navbeyna Sertacî û Pîra NA em hîn dibin ku ew kî ye:

[…] Ez dapîra te me… De here ji wir!
Ez diya te me…
Here ji wê pîsa heram! Ez meta te me…

Ez ê di devê… tobe estaxfurullah!
Ez welatê te yê kavilbûyî me…
[…]
Xwedê te çi bela anî serê min! Me got em ji polîsan xelas bûn û îcar… Îcar û çi! Tu ji jinan zehf ditirsî…”

Biçirîn!
Tu ji quzê wan zehf ditirsî…
[…]
Ez şoreşa we ya têkçûyî me…
Şoreşa me têk neçû, tenê me hinekî bi paş xist… Paşxistin, têkçûyîn e…
Pîra feylesof!? Pek û sed carî pek!
Tu ji jinan zehf ditirsî
Ez ji jinên mîna te ditirsim…
Ez wêjeya we ya xwedbîn im
Xweş keee!
Ez qeder im, qedera te me… (139-140).

Xerîb e em baş dibînin ku ew Pîra NAya ku bûye sembola xesandinê, paşê dibe welatê wî jî, hingê em seh dikin ku Kurdistan jî wî dixesîne. Tevî wê, formuleke wiha li ber me peyda dibe: tirs jin xesandin. Dagirker bi tirsa xwe, welat jî bi dagirbûyîna xwe dixesîne. Ya herî pir bala min dikşîne jî ew e ku wêje jî dixesîne, belkî sedem ew e ku çîrok naqede, heke biqede ew ê Sertacî bixesîne.

[…] xwedêkirî Pîra NA yeka nediyar e, jixwe ev nediyariya wê ye ya ku kawdanê vedizelîne. Dikarim bêjim ku Pîra NA, pêwendiyek e, pêwendiya Sertacê çîrokê ye ya bi qederê re, ya bi qedera xwe re […] (203)

Li hemberî Pîra NA, Rûnê EVET heye (38, 49, 200, 201, 203). Ew her du peyv jî bi tîpên girdek hatine nivîsîn. Li vir ez pêwendiyeke din jî dibînim ku rûnê EVETê û Pîra NAyê, ev her du nav, dema ku tên nik hev, xwendikek xweser ji wan derdikeve. Jixwe di jêrenota sêzdehan de em dibînin ku ew erêkirina zordestiyê, xizaniyê, belengaziyê, erêkirina rejima faşîst, stûxwariyê ye. Dibe ku sedema erêya tirkî ew be jî, ku tê de wateyeke neyînî heye û salên çewisandinê tîne bîra mirov. Lê ez ê jê wêdetir şîroveyeke din lê bar bikim. Bi min, pirseke din a sereke serê xwîneran mijûl dike û wê bikare wê meseleyê ronîtir bike jî ku me li vir ew rave kiriye, ka çima peyva erênî bi tirkî, bi tîpên mezin (EVET) lê ya neyînî bi kurdî, dîsa bi tipên mezin (NA) dan nîşankirin? Ez wisa yeqîn dikim ji ber vê yekê ye ku bav jî weke gelê Sertacî yê kurd têk çûye, tirk jî li dewsa kêmbavê cî girtiye. Lewma ew hemû xwestek û arezûyên ku bo geşedana wî ya giyanî hewce ne, tenê di derhişê wî de mane. Li gorî têkiliya civakî ya kurd û tirkan, kurd dibin jin, tirk jî mêr, ango bav in, weke Lacanî jî gotiye zarok li hêviya erêkirina Bavê mezin dimîne ku xwe ava bike. Lê bêyî hebûna tirkan, di nav çarçoveyeke teng de kurd jî ango civat jî bav e, lê mixabin ji ber sedemên polîtîk û civakî yên sedsalan, nemaze piştî damezrandina komara tirkan ev bav bi hebûna tirkan têk çûye û desthilatdariya xwe li ser kurî winda kiriye, lewma ji erêniyê zêdetir, civata kurdan wekî Pîra NA ya bi vajînaya dentat derdikeve ser dikê, ew jî weku me gotî metafora xesandinê ye, rastî xesandinê dibe, diguheze dibe jin, dixwaze bê gayîn, qet nayê qebûlkirin. Di diyaloga Sertacî de weke wî bixwe jî gotiye, ew êşa Sertacî ne tenê ji ber kêmasiyên wî yên malbatî û veguherîna takekesiyê ye, lê Kurd ji vê saetê bi şûn de dikarin her tiştî bikin (173), bibin her tişt. Ev mayîna leheng a di nav bera Erê û Nayê de, serdest û bindestan, mêr û jinan de ye, em dikarin şopa vê yekê li ser şerê wî yê bo navê wî jî bibînin, ku naxwaze navê wî wek navekî tirk Sertaç bê gotin, lê Sertac wêkî ku ew lê kirine, wekî reseniya xwe. Yanê ew hatin û çûyina navbera her du qutbên dijber de lehengê me li xwe digere, bo nasname û navê xwe şerê xwe tim û dayîm didomîne.

Encam

Weku min di destpêka nivîsa xwe de jî diyar kiriye ew berhem bi taybetiyên xwe yên vegotinê berhemeke postmodernîst e. Tê de mirov tûşî ba- betên cihê tê û ew jî bi hev re dikarin bibin xwendinên gelek cuda. Xwendineke femînîst, kolonyalîst an jî post-kolonyalîst, ya marksîst hwd. Lê min bala xwe zêdetir daye jiyana Sertacî ya hundirîn û xwest ku fam bikim ka ewqas êş û keseran çima nehişt Sertacê Çîroknûs çîroka xwe bi dawî bîne. Ji bo ronîkirina vî tiştî jî min rêbaza psîkanalîzê bi kar anî. Lê pê re jî di teoriya wêjeyî de min berê xwe da têgeha kêmnivîskariyê jî ku em dikarin vî tiştî di hemû wêjeyên cihanê de bibînin. Di vî cureyî de lehengên nivîskar ku ji ber gelek sedeman nikarin berhemên xwe biqedînin û di dawiyê de yan hişê xwe winda dikin an jî xwekuştinê wek riya xelasiyê dibînin. Her çiqas di nav van sedemên Sertacî de bûyerên civakî gelekî girîng xuya bikin jî, birînên wî yên ji salên zaroktiya wî mane û têkiliyeke nexweş a di navbera wî û dê û bavê wî de jî bandoreke pir neyînî li ser kesayetî û takekesbûna wî dihêlin. Di nav van hestên sereke de tirsa herî berbiçav e, ku serdanpê tu laş û giyanên kurdistanî jê bêpar nemane; wêje, şoreş, welat jî bi vê tirsa hanê re dibin Pîra NA û wek kabûsekê li Sertacî jiyanê diherimînin. Bi wan hest û ramanan re ba- vitî, wek bidawînehatina prosesa girêka odîpûs tirsa xesandinê, desthilatiya jinan tevî xwe rewşa kurdan a civakî û polîtîk jî ji me re ronîtir dikin. Sekna nivîskarê pirtûkê Şener Özmen bi xwe li hemberî bav û kurî û bicihkirina xwe ya li navbera wan jî bala me dikişîne ku ew romana xwe diyariyî bav (bavê romana kurdî) û kurekî (kurê xwe bixwe) dike. Gava em nenivîsandina leheng bi kêmasiya mêranî yan jî desthilatdariya civakê dinirxînin, xwe bicihkirina di navbeyna bavê romana kurdî û kurê xwe de jî têra xwe hêjayî gotinê ye.

1 Bo xwendineke hûrgulî ya li ser kêmnivîskarekî kurd bnr nivîsa Şêr, Ferzan; “Axaftina Nobelê û Kêmnivîskarî”, Tarafkitap 16 (Gûlan 2008) û ya Şarman, Mihemed; “Di Çîroka Kurdî de Nivîskarî”, Wêje û Rexne: Di Wêjeyê de (Bê)Cihûwarî. Hejmar:1 (2014) r.38-50.

2 Lacan bo îngilîziya vê tegehê “want-to-be” pêşniyar kiriye. (Alan Sheridan, ji pêşgotina Ecrites a Lacan)

3 Mînak romanên Yunus Eroğlu, Nameyek Ji Xwedê Re, Otobês û Sergotina Calvinoya Yaqob Tilermenî, Di Tuwaletê deya Rênas Jiyan, çîrokên Mihemed Şarman û hwd. An jî di romana nivîskareke kurd lê tirkînûs a Korkunun Irmağında (Di Çemê Tirsê De)ya Suzan Samancı de jî em pêrgî vê rastiyê tên. Lê haya min jê heye ku tiştê ku min li vir qal kiriye xweyî angaşteke mezin e, lê ji bo vê jî xwendineke hûrgilî û analîzeke kûr divê. Min ew şîrove ji xwendinên xwe yên van roman û berheman derxistiye.

4 Heman rewş li hemberî Ewropa bo wêjeya tirkî jî hatiye gotin. Bnr Babalar ve Oğullar (Bav û Kur) a Jale Parla, Kör Ayna, Kayıp Şark (Neynika Kor, ŞarqaWinda) a Nurdan Gürbilek.

Çavkanî

Green, Adré (2004). Hadım Edilme Kompleksi, wer. Levent Kayaalp, Stenbol: Metis

Lacan, Jacques (2005). Écrits: A Selection, wer. Alan Sheridan. London û New York: Routledge Classics.

Özmen, Şener (2010). Pêşbaziya Çîrokên Neqediyayî. Diyarbekir: Weşanên Lîs.

Parla, Jale (2011). Türk Romanında Yazar ve Başkalaşım. Stenbol: Weş. İletişimê.

Semedî, Xelîl (2013). http://www.komaxwendineaqosere.blogspot.com. tr/2013/08/xelil-semed.html)

SERBORIYA KÊMNIVÎSKARIYA LEHENGEKÎ: ÊŞ Û AZARA (NE)NIVÎSANDINÊ

Vejandina Zimanê Îbranî

Nûrealîzma Îtalî, Yilmaz Guney û Hêvî

Tehlîlek di Peywenda Teorîya Monomîtê de li ser Çîroka “Meymûn Xanim û Mîrze Memûd”

Leave A Reply Cancel Reply

SERBORIYA KÊMNIVÎSKARIYA LEHENGEKÎ: ÊŞ Û AZARA (NE)NIVÎSANDINÊ

Related Posts

Vejandina Zimanê Îbranî

Nûrealîzma Îtalî, Yilmaz Guney û Hêvî

Tehlîlek di Peywenda Teorîya Monomîtê de li ser Çîroka “Meymûn Xanim û Mîrze Memûd”

Leave A Reply Cancel Reply