Kitabê J. M. Coetzeeyî Düşman (Neyar) de, Vatişê Cenî ser ra Newe ra Nuştişê Robinson Crusoyî

Kitabê J. M. Coetzeeyî Düşman (Neyar) de, Vatişê Cenî ser ra Newe ra Nuştişê Robinson Crusoyî

Abdullah Çelîk

Puxte: vê gotarê, pirtûka J. M. Coetzee ya bi navê Düşman (Foe) kiriye navenda xwe û bi riya sê berhemên din hatiye nîqaşkirin. Ev, Hay Bîn Yakzana Ibn Tufeyl û Ibn Sîna, Robinson Crusoya Daniel Defoe, Cuma ya da Pasifik Arafı (vendredi ou les limbes du pacifique) ya Michel Tournier in. Girîngiya Hay Bin Yakzan ew e ku bo Robinson Crusoya Daniel Defoe bûye çavkanî. Robinson Cruso jî bo Cuma ya da Pasifik Arafıya Michel Tournier û Düşmana J. M. Coetzee bûye çavkanî. Coetzee di berhema xwe de hewl dide bi çavê jinekê li serpêhatiya giravê ya di her sê berheman de binere. Dipirse bê bo çi di dîroka wêjeyê de jin ji giravê hatiye sirgûnkirin. Metafora navbera Cumaya Tournier û karaktera xwe ya jin dinivîsîne. Dema vê dike, Defoe û karaktera xwe ya jin bi hev re dide nîqaşkirin û tunebûna jinan ya di dîroka wêjeyê de û serdestiya mêran tê problematîzekirin.

Peyvên sereke: Jin, dîrok, çarenûs, bêdengî.

Ez bawer kena keso ke edebîtî dir eleqedar o û kitabê Îbnî Tufeyl û Îbnî Sînayî Hay Bîn Yakzanî[1] nêzano çin o. Oyo ke ma zanê no kitab seserra diyesine de nusîyayo û 1671 de zî açaryayo bi ziwananê rojawanican. Edebîyatnasê cîhanî vanê ke rojawan de açarnayîşê ney kitabî ra dima formê romanî newe-newe virazîyo. Karakterê metnî tûtêk o û nameyê ci Hay o. Maya Hayî gama ke ey ana dinya, tersanê birayê xo ver Hayî kena zereyê seleke û na seleke çem de vera dana. Seleka Hayî hêdî-hêdî şina, resena yew girawe û qerax de vindena. Dima xezalêk yena û zereyê seleke de Hayî vînena. Ney wextî ra pey na xezale miqatê Hayî bena. Hetê bînî ra ma zanê ke rojawan de romano yewin kitabê Daniel Defoeyî Robinson Cruso yo û no eser tesîrê Hay Bîn Yakzanî de nusîyayo. Ma kitabê Hay Bîn Yakzanî de estbîyayîş, metafîzîk, edebîyat û felsefeyê însanî vînenê.

Ney hetî ra rexnekarê edebîyatnasê cîhanî vanê, her çend Daniel Defoe tesîrê kitabê Îbnî Tufeyl û Îbnî Sînayî de mendo zî tarîxê edebîyatî de Robinson Cruso romano yewin o.

Cayê romanê Robinson Crusoyî zî sey ney kitabî girawêk a; keştîyêk qeza kena û Robinson zî a qeza ra dima keştî ra feletêno û keweno yew girawe. Girawe de xeylî wext mehsûr maneno. Roman, tîya ra pey behsê cuya Robinson Crusoyî ya girawe keno. Merdim eşkeno vajo ke roman bi ney hetê xo, tenayîya însanê modernî û kolonyalîzmî ser o nusîyayo. Metnê Defoeyî de girawe sey metaforê wareyê kolonyalîstan ameya şuxulnayîş û na girawe ra hema-hema xelase çin a.

Dima ke Robinson keweno girawe, yew wext ser ra vîyareno lajekêk destê merdimweranê a girawe ra feletneno. Nameyê “Cuma” yî nano ê lajekî ya. Girawe de ameyîşdîtişê ney lajekî zî nêeşkeno Robinsonî tenayî ra bifeletno. Çunke Robinson Cumayî însan ra nêhesebneno. Gama ke Robinson ewnîyeno Cumayî ra, awirê ey zaf çîyan mojnenê wendoxî. Beno ke dîtişê ney nuştoxî tenayî, zordarî û fikirê însanê sipîyî (kolonyalîstî) ra mojnenê wendoxî. Robinson gama ke keweno girawe, karê eyo yewin kedîkerdişê heywanan (bizan) û însanî (Cuma) yo. Babeta romanî fikirê însanê sipîyî ser o ronîyaya. Tîya de merdim eşkeno vajo ke însano sipî, yanî Robinson Cruso, temsîlkarê kolonyalîstan o. Wendox hêdî-hêdî fehm keno ke kitab de behsê cenî çin o. Bitaybetî na rewşe bala merdimî ancena. Çunke nuştox hem girawe hem zî ciwîyayîşê însanî bi çimanê cenîyan nê, bi çimanê camêrdan mojneno wendoxî.

Xêrcê kitabanê Hay Bîn Yakzan û Robinson Crusoyî[2], eynî babete de di kitabê bînî zî nusîyayê; kitabê Michel Tournierî Cuma ya da Pasifik Arafı (Cuma yan zî Arafê Pasîfîkî) û kitabê J. M. Coetzeeyî Düşman (Neyar)[3].

Hay Bîn Yakzanî de girawe bi ewnîyayîşê lajekî (Hay) dîyena şinasnayîş. Girawe, Robinson Crusoyî de bi çimanê kolonyalîstî (Robinson Cruso), Cuma ya da Pasifik Arafı de bi çimanê bendeyî (Cuma) û Düşman (Neyarî) de zî bi çimanê cenî (Susan Barton) dîyena şinasnayîş. Babetê çar romanan çendêk yewbînan ra cîya bibê zî merkezê çarçiwaya nê her çar ewnîyayîşan de girawe esta.

Na meqale, çarçiwaya kitabê J. M. Coetzeeyî Düşman de ewnîyayîş yan zî vatişê cenî ser ra analîzkerdişê femînîzmî xo rê kena amac.

Tîya de ez wazena ke verî tayê behsê hîrê kitabanê bînan zî bikerî. Hay Bîn Yakzanî tena medenîyetê îslamî de nê, heme dinya de cayêko muhîm girewto. Beno ke tesîrê ney kitabî hema zî dewam bikero. Îbnî Sîna ney tewirî de nuştoxo ewilên o. Karakterê kitabî Hay lajêko qijkek o. Nuştox, çimanê ey ra felsefe, metafîzîk û cuye dano naskerdiş. Şekilê kewtişê Hayî bi girawe nêmaneno yê hîrê kitabanê bînan. La no kitab semedê romananê bînan hetê çimegirewtişî ra kitabêko muhîm o. Bi taybetî hem Hay Bîn Yakzanî hem zî kitabanê bînan de cenî sey versî eysena; Maya Hayî tersanê birayê xo ver tûtê xo kena zereyê seleke û zereyê çemî de vera dana. Eksenê kitabê Michel Tournierî Cuma ya da pasifik Arafı zî çimanê Cumayî ra şîroveyê medenîyetê rojawanî yo û uca de zî cayê cenî çin o.

Girawe Robinsonî ra gore biheşt (cenet) a. La dima, gama ke Cuma yeno girawe, ewnîyayîşê Robinsonî bedelîyeno û ney ewnîyayîşî ra dima manayêka bîne vejîyena meydan. Hinî ey wextî ra pey Robinsonî ra gore Cuma zereyê rengê sipîyî de lîşêko sîya yo. Robinson Cruso zî sey kitabê Îbnî Tufeyl û Îbnî Sînayî Hay Bîn Yakzanî dinyaya cenî ra dûrî yo. No kitab zî bi fikirê pederşahî nusîyayo. Hetê bînî ra merdim eşkeno vajo ke fikirê kitabê Defoeyî Robinson Cruso de tehdayîya însanî û sinife esta. Ney semedî ra merdim kitab de derheqê tehdayîya sinifan de zaf çîyan vîneno. Û merdim eşkeno ney hetî ra analojîyêk virazo. Kitab de behsê cenî çin o, la beno ke na analojî de merdim fikirê cenî zî bivîno. Çunke hem cenî, hem bende û hem zî tehdayîya sinife analojîya yewbînan a. Mesela, ney kitabî de, Cuma temsîlkarê heme mezlûman o.

Ê hîrê kitabî çendêk bimanê yewbînan zî û Cuma temsîlkarê mezlûman bo zî înan de fikrê cenîyan rê ca nêdîyayo. Cenî tena sey objeyêka camêrdan ya cinsî yena dayîş.

Ney merheleyî de venganeya fikirê cenî, romanê J. M. Coetzeeyî Düşman keno pirr. Girawe de eynî însanî estê la xêrcê nînan yew cenî zî kewena bi girawe. Ney ra tepîya, ma girawe hinî bi ewnîyayîşê çimanê cenî vînenê. Beno ke girawe newe ra bi ewnîyayîşê cenî şîrove bena.

Coetzee kitabê xo Düşman de, kes vano qey cewab dano kitabê Daniel Defoeyî û kemasîya kitabê Tournierî Cuma ya da Pasifik Arafı temam keno. Romanê Coetzeeyî Düşman de, cuya Robinson û Cumayî girawe de bi çimanê cenîyêk newe ra yena şîrovekerdiş. Heta merdim eşkeno vajo ke karaktera metnî ge-ge nuştoxî reyde zî qisey kena. Karaktere mudaxeleyê nuştoxî kena û “girawe“ bi fikirê cenîyan newe ra dana şinasnayîş. Bi ney hetê xo temaya kitabê Coetzeeyî bi fikirê cenî yanî bi çimanê cenî, gêrayîşê femînîzmî û qelbapeybîyayîşê îqtîdarî ya.

Romanê Daniel Defoeyî û komelkîya moderne hema-hema eynî termîn de vejîyayê meydan. Virazîyayîşê komelê modernîstê tewr verênî û problemê cenîyan eynî termîn de dest pê kerdo. Ney semedî ra merdim eşkeno vajo ke Coetzee romanê xo Düşman de di meseleyan ser o vinderto û metnê xo hem modernîzm hem zî fikirê femînîzmî ser o nuşto. Coetzeeyî metnê xo de waşto ke vengê cenîyanê ke 200 serrî yo birrîyayo bido şinawitiş û sebebê birrîyayîşê vengê cenîyan çi yo tespît bikero yan zî kamî ke vengê înan birrnayo duştê înan de cehd bikero. Waştişê eyo diyin zî qeleme destê nuştoxî ra bigîro û hîkayeya Robinson Crusoyî newe ra binuso. Sebebê nuştişê ney kitabî newe ra nuştişê tarîxê cenîyan o. No kitab, sere ra heta peynî ney fikirî ser o nusîyayo.

Mary Wollstonecraft, 3yê Çileye

92 de teorîya femînîzmî ser o kitabêk nuşto. Nameyê kitabê Mary A Vindication of the Rights of Woman[4]o. No kitab, tarîx de heqgêrayîşê cenîyan ser o tewr verên o.

Termînê roşinvîrî de derheqê cenîyan de zaf munaqeşeyî ameyê kerdiş, la heqanê cenîyan ser o zaf averşîyayîşî nêvirazîyayê. Sebebê na rewşe beno ke camêrdê ke qaydeyanê sîstemî nusenê û ê qaydeyan pawenê bê. Tîya de merdim biewnîro fikiranê feylesofanê dewrê roşinvîrî ra, ez bawer kena ke nê feylesofî nimûneyêko baş mojnenê ma. Çunke feylesofê ke ey termînî de ciwîyayê bi kulturê xo fikirê xo eşkera kerdê. Serçimeyê fikirê romanê Coetzeeyî seserra heştêsin a û babeta ney kitabî zî tehdayîya ke ro cenîyan bena.

Daniel Defoeyî, kitabê xo Robinson Cruso ney termînî de nuşto. Sebebê termînê seserra heştêsine tesaduf nîyo. Çunke Coetzee gama ke karakterê xo dano qiseykerdiş ma vatişê karakterê metnî ra fehm kenê ke wext wextêko verên o. Beno ke tîya de meqsedê Coetzeeyî, tehdayîya ke ro cenîyan bena biyaro verê çimanê wendoxî û ney problemî vatişê cenî ser ra rexne bikero. Xulasa kitabê Coetzeeyî Düşman, kitabê Daniel Defoeyî Robinson Crusoyî rexne keno û ney romanî vatişê ceniyêk ser ra newe ra nuseno.

Karaktera metnî Susan Barton, sey Robinson Crusoyî yew qeza ra dima kewta girawe. Defoeyî romanê xo de girawe senî teswîr kerda Coetzeeyî zî romanê xo de bi eynî qaydeyî teswîr kerda. Halê girawe, Robinson û yê Cumayî û ciwîyayîşê nînan her di romanan de zî seypê yo. La gama ke Susan Barton yena girawe cuya nînan vurena û uca ra pey cuya Robinson û Cumayî newe ra nusîyena.

Kewtişê Susan Barton bi girawe û yewbinan dîyayîşê înan yo verên wina beno; “Zereyê awe de qederêk ez ver bi awe şiya, nişka ra awe ra feletîyaya û bi ardimê pêlî heta qeraxî kaş biya. Uca de serê qumî de derga-derg mi xo ravist… Yew versîya tarî kewte mi ser… Bi lewanê xo yê ziwayan, mi bi zorî vat ‘qezakerdî.’ ‘Ez yew qezakerdî ya. Ez tenayî ya.’ Mi destê xo yê masayeyê ke awe girewtîbî ver bi ey kerdî derg.”[5]

Manaya ke dîyaya termê “Dinyaya Newî,” Hay Bîn Yakzanî de ney hîrê kitaban ra cîya ya. Coetzee hesabê xo, fikirê xo ney termî ser o ano meydan û metnê xo nuseno. Na “Dinyaya Newî” de temsîlkarê tenayî esta, aye zî girawe ya. Şer uca de dest pêkeno û uca de dewam keno. “Di serrî verê cû yew tucaro Îngilîz keynaya mi remneno û “Dinyaya Newî” de roşeno.”[6]

Coetzee, na çeku bîlasebeb nêşuxulneno, çunke zano ke kokê vurnayîşê komelî “Dinyaya Newî” de yo. Hem bendetî hem zî cuya cenî tîya cayê xo gêna. Beno ke tîya de waştişê nuştoxî nêqebûlnêkerdişê qaydeyanê ke ameyê ronayîşî yo. Na rewşe ra dima henî ma zanê ke Robinson temsîlkarê însanê “sipî” yo, yanî temsîlkarê qanûnî, qayderonayîşî yo. Cuma, temsîlkarê bendetî û cenî (Susan Barton) zî temsîlkarê femînîzmî ya.

Gama ke nê her hêrîyî girawe de yenê têhet, qederêk badê cû hetê fikirî ra yewbînan ra cîya kewenê. Goreyê Robinsonî heywanî zî zanê ke cenî kam ê, senî fikirîyenê. Tîya de Susan Barton wendoxî ra persena, vana ke; “Cruso kardîya xo da mi û mi ra vat, ‘ney qesrî ra dûrî meşo’. Goreyê ey, gama ke meymunî ma vînenî, ey û Cumayî ra tersenê, la mi ra nêtersenê. No fikirê Robinsonî mi rê ecêb ame. Gelo goreyê meymunan, cenî û mêrdeyî yewbînan ra cîya yê?”[7]

Persa Susan bi raştî balkêş a. Tîya de, ma temsîlê fikirê Robinsonî vînenê. Îhtîmal o ke no temsîl zî temsîlê îqtîdar û îdeolojîya kolonyalîstan o. Coetzeeyî bi ney hisîyatî kitabê xo Düşman nuşto. Kitabê Tournierî Cuma ya da Pasifik Arafı de sey ke mi verû cû zî ardibi ziwan, babeta romanî rexneyê medenîyetê rojawanî yo. Yanî nêqebûlkerdişê kolonyalîzmî esto. Tournier senî kitabê xo de behsê tehdîyaya ke ro Cumayî bena keno, wina Coetzee zî Düşman (Neyar) de behsê tehdayîya ke ro cenîyan bena keno. Beno ke mabeynê Susan Barton û Cumayî ney semedî ra baş o. La Susan Barton sey Cumayî xo ser de tehdayî qebûl nêkena. Cuma qisey nêkeno, qedera xo ra razî yo. La Susan Barton wina nîya. A semedê heqê xo gêrena, tehdayî qebûl nêkena û seva serbestîya xo mucadele kena. Cumayo bende û Susan Barton ney hetî ra yewbînan ra aqeteryenê.

Destpêkê mucadeleyê cenîyan û nuştişê kitabê Defoeyî eynî termîn de biyo. Ez bawer kena ke na rewşe tesadufî nîya. Fikirê Susan Barton, yanî heqgêrayîşê aye femînîst o. Susan vana, cenî bi serreyê xo nêbena femînîste. Düşman de destpêkerdişê şerrê camêrd û cenîyan bi vatişê Robinsonî dest pê keno.

“Gama ke Cruso agêra bi keye, fehm kerd ke ez şîya xo rê gêraya. Nişka ra vengê xo kerd berz. ‘Hetanî ti ney banî de ciwîyaya, gere ti vatişê mi ra nêvejîyê!’ vat û rimê xo herre de çikna. Nêeşka xo bitepşo ke hema Cuma şîyero dûrî. Keno ke bi çimanê xo yê tarîyan mi bitersno û mi xo rê bikero bende, hema o do na bendetî zaf bipawo. Xora qederêk badê cû ey zî fehm kerd ke xelet o.”[8] Mi cewabê ey da û mi vat; “Ez bi waştişê xo girawa şima de nîya. Na qedera min a, birêz Cruso.”[9] Dima vana ke: “ez weriştî biya (Qama mi qasê qama ey biye). “Mi qeza kerda, ez mehkûm nîya. Eke sola mi bibîyêne yan zî şima hetê mi bikerdêne ez do zî sey dizdan dorûverê şima de nêgêrayêne.”[10]

Susan Barton, ê vatişanê xo Crusoyî ra nêvana, a Daniel Defoeyî rexne kena û vatişê xo ey ra vana. Susan Barton tîya de Daniel Defoeyî sey metafor şuxulnena. Çunke wayîrê vatişê aye Defoe nê, kolonyalîst ê. Seserra heştêsine de cenîyî tespîtkerdişê qaydeyanê dewletan de ca nêgênê û îqtîdarî înan nêhesebnenê. Tîya de merdim eşkeno vajo ke, tarîxê fikirê Robinsonî (Defoe) redkerdiş, heta feylesofanê roşinvîrî şino. Mesela, John Locke ney termînî de behsê cenîyan keno û vano; “mêrde, hetê aqilî ra heta derecayêk yeno qebûlkerdiş, yan zî hetê tebîetê xo ra, eşkeno malbatê xo bikero weyî… Goreyê teorîya Lockeyî cenî zî, goreyê “tebîetî” bêaqil eysena û reyna goreyê “tebîetî” cenî hendeyê mêrdeyî “serbest“ nîya û wayîrê şexsîyetêkê xoserî nîya. Ney semedî ra cenî, gere zereyê warê umûmî de nêciwîyo.”[11]

Ney fikrî Lockeyî de behsê warê ûmûmî de tay lêlî esta. Çunke ney termînî de însanî bajar de ciwîyenê û waro umûmî zî bajar o. Merdim fikirê Lockeyî ra fehm keno ke, gere cenîyî keyeyê xo ra nêvejîyê teber û vatişê mêrdeyê xo bikerê. “Cenî binê çenganê mêrdeyê xo de malê malbatê xo ya. Teorîya fikirê mêrdeyanê lîberalan wina biye.”[12] Coetzee na rewşe Defoeyî ser ra hem şîrove hem zî rexne keno. Goreyê ey rewşa cenî, gere bajar de wina nêbo.

Düşman de Robinson Cruso, qederêk badê cû mireno. Ney wextî ra pey karaktera metnî (Susan Barton) û nuştoxî (Defoe) reyde munaqaşa virazêno. Tîya de fikiro pîl bedelîyayîşê qayderonayîşî yo. Çunke ney termînî de qaydeyê ke derheqê cenîyan de yê kes vano qey hukmê Homayî yê. Seserra heştêsine de feylesofê roşinvîrî, halê cenîyan wina şîrove kerdê.

Susan, her wext nuştoxî ra persena. Mergê Robinsonî ra dima Susan persanê xo derheqê Cuma û Robinsonî de kena. Coetzee, hîkayeya Cuma û Robinsonî qaydeyanê tebîetî ra gore newe ra nuseno. Çunke ney termînî de qaydeyê tebîetî sey qaydeyê Homayî yê. Susan ge-ge xo ra persena; “wextê rakewtişî de çira Cumayî Robinson nêkişto, gama ke keweno ra çira bi sîyêk serreyê ey nêpelexnayo û bendetîya xo nêqedênayo. Gelo sebebê ney halî çi yo?”

Hêdî-hêdî fehm kena ke cewabê heme persan yew o û no cewab zî no yo: “Cuya ma ser o tayî qaydeyî estê, ma nê qaydeyan nêzanê û ney semedî ra ma ney halî de yê.”[13]

Zanayîşê Susan girawe de roje bi roje sey zanayîşê Hayî geş beno. Xo hîna rind nas kena, fikirê xo aver bena û resnena bi roşinê metafîzîkî. Dima ro nasnameyê xo yê cenîtî gêrena û vînena. Netîceya fikirîyayîşê xo de vana ke, ‘qaydeyê tebîeto ke ma cenîyan xo rê kerdo bende, karê Homayî nîyo. Na xeletî, xelatîya mêrdan a.’

Susan, dima karêko hîna pîl ser o fikirîyena. Nê qaydeyê ke cenîyan kerdê bende gere nê qaydeyî rexne bibê û a neheqî bi destê Defoeyî newe ra biyero nuştiş. Susan tîya de karêko zehmet ser o fikirîyena. Meqsedê aye hem serbestîya ziwanê Cumayî hem zî serbestîya bedenê Cumayî ya. Defoe zî fikirîyayîşê Susan ra dima zaf cigirîyeno. “Kes vano qey Foe, ez senî fikirîyena û binê vîrê mi de çi esto waneno, mi ra wina vat; ‘qehpika kokime’.”[14]

Çunke goreyê Defoeyî Susan, fikirê şexsan nê, fikirê “Homayî“ qebûl nêkena. Susan zî zana ke eke Cuma binê destê Robinsonî ra bifeletîyo a zî feletêna. Qedera aye û ya Cumayî yew a. Beno ke cigirîyayîşê Defoeyî ney semedî ra bo. “Ez waştişê Cumayî zana. O zî sey mi wazeno ke bibo serbest. Waştişê min û waştişê ê bewlî yo.”[15]

Gama ke Susan serbestîya Cumayî wazena, derheqê ney waştişî de vana ke, heqê mi esto ez vaja. Susan tîya de bêziwanîya Cumayî ser o fikirîyena, xo îfade kena û xo dana şinasnayîş. Dima zî wendoxî ra persena, “Eke Cuma bi destê mi nêbeno serbest, bi destê kamî beno serbest?”[16] Sebebê na perse no yo ke aye zî sey Cumayî serbest nîya. Ma nêbê yew, ma serbest zî nêbenê.

“Heta estîya min û ya to yewbînan rê girêdaye bo, ma do dorûverê xo de bireqesê, belkî o wext, ma do tena na cuya bendetî ra dûrî vinderê. Beno ke tewr başe na ya.”

Xulasa kitabê J. M. Coetzeeyî Düşman de babeta serekî ziwanê Cumayî û nasnamayê cenî ya. Coetzee romanê xo de apeyverdişê cenî ser o vindeno û wazeno ke tarîxê cenîyan newe ra biyero nuştiş. Zereyê ney tarîxê neweyî de cenî apey nîya, bendetî çin a. Mêrde û cenî sey yewbînan ê. Homa zî pawitoxê nê qaydeyanê neweyan o.

[1] Tufeyl İbni ve Sina Sina, Hay Bin Yakzan, Çev N. Ahmet Özalp, YKY yayınları, İstanbul 2014, 12. Baskı.

[2] Tournier, Michel, Cuma ya da Pasifik Arafı, Çev. Melis Ece, 2006 İstanbul, Ayrıntı yayınları.

[3] Coetzee, J.M. Düşman, Çev. Nihal Geyran Koldaş, 1990 İstanbul, Adam yayınları.

[4] Donovan, Josephine, Feminist Teori, Çev. Aksu Bora, Fevziye Sayılan, Meltem Ağduk Gevrek, 1990 İstanbul, İletişim Yayınları.

[5] Coetzee, J.M., Düşman e.n.v., r.7.

[6] e.n.v. r.11.

[7] e.n.v. r. 83.

[8] Coetzee, J.M., Düşman Çev: Nihâl Geyran Koldaş, Adam Yayınları, Birinci basım 1990, İstanbul. r. 19.

[9] e.n.v. r.19.

[10] e. n. v. r. 19.

[11] Donovan, Josephine, Brannî ra wina neqil kerda. e.n.v., r.28.

[12] Donovan, Josephine, Brannî ra wina neqil kerda. e.n.v., r. 26.

[13] e. n. v., r. 32.

[14] e..n. v. r. 119

[15] e. n. v., r. 116.

[16] Coetzee, J.M., Düşman, Çe.n.v., r.79.

Kitabê J. M. Coetzeeyî Düşman (Neyar) de, Vatişê Cenî ser ra Newe ra Nuştişê Robinson Crusoyî

Vejandina Zimanê Îbranî

Nûrealîzma Îtalî, Yilmaz Guney û Hêvî

Tehlîlek di Peywenda Teorîya Monomîtê de li ser Çîroka “Meymûn Xanim û Mîrze Memûd”

Leave A Reply Cancel Reply

Kitabê J. M. Coetzeeyî Düşman (Neyar) de, Vatişê Cenî ser ra Newe ra Nuştişê Robinson Crusoyî

Related Posts

Vejandina Zimanê Îbranî

Nûrealîzma Îtalî, Yilmaz Guney û Hêvî

Tehlîlek di Peywenda Teorîya Monomîtê de li ser Çîroka “Meymûn Xanim û Mîrze Memûd”

Leave A Reply Cancel Reply