KALAŞNÎKOF SER DE TARÎX MEZG Û XOVÎRRAKERDIŞ

KALAŞNÎKOF SER DE TARÎX MEZG Û XOVÎRRAKERDIŞ

Abdullah Çelik

Romanê Denîz Gunduzî Kalaşnîkof, bi sereştişê (erşawitişê) Beşê III û IX yê xebata Walter Benjamînî Termê Tarîxî Ser o dest pêkeno. Benjamîn Beşa III. de behsê ci keno ke, nuştoxê tarîxî, tarîxî ra senî ewnîyeno; “Tu serebûtêk seba tarîxî vîndîbîyaye nêhesibîyeno. Oxro ke ancax merdim tîyo ke xelisîyayo eşkeno bi umûmîyet vîyarteyê xo rê wayîr vejîyo.”1Beşa IX de zî behsê tabloyê resam Paul Kleeyî, ke nameyê xo Angelus Novus o keno Benjamîn. No tabloyê meleketêk o. Benjamîn seba tûvalo ke tablo de yo de, behsê rewşê tarîxî yo ke dûrî beno û vîndî keno ra pey no tesbîto balkêş keno: “Çîyê ke ma rê sey yew rêzila serebûtan asenê, o sey yew felaketêk vîneno, felaketêko enkazê înan bêvindertiş têsere beno û erzîyeno verê lingan. Melekete waştêne ke tikêna vindero, merdeyan ganîkerdiş, parçeyê şikiteyan reyna ardiş pêser…”2Gunduz nê di pasajan vernîyê romanî de ronayîşî de neheq nîyo, zîra temaya romanî tam zî no parçebîyayîş û vîndîbîyayîşê tarîxî ser o yo. Kalaşnîkof, romanê nêxelisîyayeyan, merdimê ke tarîxê xo, kulturê xo, ziwanê xo verê vîndîbîyayîşî de yê, bi vatişê Deryus Shayeganî, “merdimê ke erzîyayê teberê tarîxî” yo.

Goreyê Nurdan Gurbîlekî, çîyo ke Walter Benjamîn tezê xo yê tarîxî de erzeno vernî, “tarîx neke xezînayêka do bireso neslê neweyan o, yew enkaz o” ser o yo. Ez vano qey “estûnaya romanê Gunduzî Kalaşnîkofî no tesbîto ke Gurbîlekî serê termê tarîxî yo ke Benjamîn kerdo ser o yo” vatiş ca de beno. Ma beşa yewine ya kitabî de hîna zehf rastê metnêko sînoranê saysinfîkşinî de gêreno yenê. Karakterê romanî, candeyêko cayêko fezayî yo ke nêno zanayene de ciwîyeno û însan nîyo. Ma naye zî behsê înan o ke derheqê owncê leşê ke cemedîyan de dîyê ra fehm kenê. “Organê înan ma rê şertanê planetî do tarîf bikerê û ma zanayîşo ke analîzê nê organan fisto xo dest binîme çi- manê xo ver û na cuya newa, newe ra bimunîme, vejîme meydan.”3Taybetîya nê candeyî, bi sayeyê objeyê ke destê xo paneno ci sîmulasyon kerdene, nê sîmulasyonê ke virazîyenê reyde zî medenîyetê candeyo ke deste xo panayo ci rê raywanîye kerdene ya. Bi ziwanê ê candeyî îmkanê ma hem tarîxê planetan hew zî serebûtêko tarîxî yê dinyayî rê ewnîyayîşî beno. Nê kesî ke, çîyê ke feza de qewimîyenê û kulturê planetê ke vînenê bi sîmulasyonan gêrenê, eynî wext de wezîfedarê muzeyî yê. Çunke serê fezayî de muzeyêk viraştiş, seba averşîyayîşê medenîyetê xo çîyêko fehm beno yo û o qas zî giran o; “Na muze depoyê fikirîyayîşê ma, bi vateyo bîn mezgê medenîyetê ma ya.”4 No muzeyo ke virazîyayo de, çîyê ke hendayê keştî yê ra hetanî çîyê ke hendayê zerreyêkê tozî yê vînayîş mumkun o.

Nê cigêrayoxî, planeto ke nameyê xo dinya yo de, dest bi di leşê însanî yê ke mîyanê cemedîyan de dîyê etudkerdişî kenê. Înan ra yewe Rojda ya yew zî Şayîr o. No cigêrayîş mi seba meraqê kesêkî ra ver bi macerayêk şino. Meraqê no kesî serê “gelo merdimi candeyê senîn ê” ser o yo. No kes senî ke destê xo ê leşê ke mîyanê cemedîyan de dîyo ra nano dekeweno sîmulasyonî û çîyê ke vîneno ey fîneno dehşetêk. Tam tîya de vatox, ma beno wextêko cuya ke no herêmo ke bi cemedîyan girewte yo. Hîkaye tîya ra pey di tewirî herikîyena, ma hîkaye hem ziwanê cinîya ke (Rojda) binê cemedîyan ra ame- ya vetene ra, hem zî ziwanê planetijo ke destnayîşê cinîye ra pey bi sayeyê sîmulasyonî destê xo cinîya cemedî rê nano ra goşdarî kenê.

Tîya de ney vatişî de havil esto; mumkun nîyo ke tarîx bi fekê merdimê ke medenîyetê înan verê vîndîbîyayîşê de yo binusîyo. Xora ma vînenê ke wina nîyo. Gunduz zî romanê xo yo Kalaşnîkofî de ney ser vindeno (binê ney xêze keno). Beno ke destpêkerdişê nuştişê romanê xo de sebebê Benjamînî referans girewtişî zî no yo. Seke ney ser o nêzdî şîyayîş, ver bi metaforê tarîx û parçebîyayîşo ke Gurbîlekî bi taybetî bala xo dana ci, Kalaşnîkofî hîna fehmbîyaye keno. Goreyê Gurbîlekî wexto ke Benjamîn çîyê tarîxîyan ra ewnîyeno, “neke erjê ke dewamîya kulturê peyda kenê; objeyê ke qedênîyayê û erzîyayê goşeyêkî, pişontê kulturê arêkerdiş ‘îmgeyê tarîxî, objeyê tarîxî yê ke tewr pakbîyayeyan de vînayîşî’ xo rê amanc girewtêne. Çîyê ke bingehê xo yê maddîyan vîndî kerdê labelê reyna zî reya peyêne şewle danê, roştîya na şewle de bi heme îmkanê xo reya peyêne xo nawnenê,”5 vînayêne. Vatoxê hîkayeyî behsê beriqê roştîyê ke tim rastê înan yeno, keno. Beriqê roştîyê ke behsê înan beno, beriqê parçeyê medenîyetê ke erzîyayê teberê tarîxî û Benjamînî zî serê ci de vindeno yê. Nê heme objeyî binê roştîya çilayêke de mana gênê. “Na lamba medenîyetê ma bi xo ya. Na lamba îdeolojîyê medenîyetê ma ya. Na lamba bawerîya ma ya.”6

Vatişo saysinfîkşino ke beşa yewine ya romanî de yo beşa diyine de cayê xo dano vatişêko fantastîk. Vatox beşa diyine de yew vaşêko sebebê halusînasyonî ben ora behs keno, qehramanê hîkayeyî senî ke o vaşî ra weno xeyalan vîneno. Vatox (keso ke sîmulasyonî de yo), wexto ke dekewenê mezgê merdimê ke cemedîyan ra vetê mîyan, kesêko nameyê xo Misto Kor o vîneno. “Yew merdim vejîyo yew kursîyê berzî ser û bi mîkrofonê verê xo xîtabê yew cematî keno. Belê ez reya verêne nê merdimî nas kena. No pîyê mi Misto Kor o.”7No kes helbet eşkera keno ke merdimê ke binê cemedîyan de yê çira uca de yê. Çunke vatox raywanîya ke mezgê cinîya ke destê xo paneno ci de dîktatoranê tarîxî vîneno. “Hema vaje ez pêro tarîxê merdimîye vînena. Hîtlerî, Stalînî, Napolyonî, Îskenderî û hîna zafîna vînena.”8Sebebê nê heme parçebîyayîşan û vîndîbîyayîşê nê çaxê cemedîyî nê yê. Labelê ez vano qey vîndîbîyayîşê şarêkî tena yew dîktatorî reyde îzehkerdiş xelet beno. Naye de, vano ke, gereke merdimê ke kulturê xo verê vîndîbîyayîşî de yê zî gereke wezîfeyê xo bîyarê ca.

Beşa diyine de awiro lêlo ke bi afyonî vejîyeno meydan sebebê lêlbîyayîşê rastîye zî beno. Tîya de hem sereyê vatoxî hem zî yê wendoxî têmîyan beno. No têmîyanbîyayîşo ke vejîyayo meydan, seke mi verê cû zî behsê ci kerdbi ma beno vatişêko fantastîkî. Çîyo ke zor o zî, tîya de Kalaşnîkof sey yew tewi- ro edebî fantastîk çiqas fantastîk hesibîyeno. Labelê ez vano qey ma roman fantastîk û serêbîyayeyî bihesibnê xelet nêbeno.

Keso ke sîmulasyonî do, wexto ke mezgê cinîya ke cemedîyan ra ameya vetene ra ewnîyeno, kesêko resaye yo ra vêşêr kesêko hîrêyin vano ke, mi yew doman dîyo. Şaş beno, çunke mîyanê cemedîyan ra tena leşê di resayeyan vetê. “No senî bî, senî bî ke aye m adîme? Çîyode zaf balkêş, ez hîna zî bawer nêkena! Gelo ti vajê ma yew cayê sîmîlasyonî de xeletî kerde? Ney… Ecêba ecêban, a çira Domanî vînena û ma nêvînenîme! Doman çira tîya mîyanê meyîtan de çin o!”9

Karakterê romanî yo planetij vano qey mîyanê sîmulasyonî de sîmulasyon esto. Tîya de raywanîya ke mezgê Rojdayî ra ver bi dinyaya hîrê merdiman beno halêko kompleks gêno. Yewine cuya Şayîrî, diyine yê xo, hîrêyine zî domano ke mezgê Rojdayî de yo. Nê hîrê tewirê asayîşî, qasê şaşîya keso ke sîmulasyonî de yo heyranîya ci zî xo reyde ano. Verê teknolojîyo averşîyayeyo mezgî yê merdiman de heyret keno.

Tzvetan Todorov edebîyato fantastîk ser o no tesbît keno; eke wendox û qarakterê hîkayeyî seba fehmkerdişê çîyê ke dormareyê eynî hişo lêl de qewimîyenê bi eynî têmîyanîya sereyî bixebitîyo, no hişo lêl, roman yan zî hîkaye sînorê edebîyato fantastîkî de tepişeno. Goreyê Todorovî fantastîk, verê persa “rast a yan xeyal a?”10 de bêqerar mendiş o. Kalaşnîkof de Gunduz, hem wendox hem zî qarakterê romanî mîyanê yew têmîyanîya sereyê ecêbî de heps keno. Ney zî afyono ke Rojda û Şayîr şuxulnenê rê besteno. Heta yew cayê romanî de vano ke, nê çîyê ke yene ciwîyayene rast nîyê, çîyo rast o yo ke, dinyaya xilta ke afyon vejeno meydan o. “Belê çik ke esto, Bengî de esto.”11

Peyê beşa hîrêyine ya romanî êdî xo ma rê akeno. Ma beşa hîrêyine de fehm kenê ke, Rojda kam a, Şayîr kam o. Ma pê hesîyenê ke yew ceng, yew rijîyayîş esto. Ma ge Rojda ra ge planetijî ra goşdarî kenê ke, o ceng de dejê tersinî yenê ciwîyayene. Ma şahîd benê ke, merdimê ke yew şikefte rê heps bîyê senî parçe benê. Zemanê hîkayeyî tîya de hêdî hêdî fehm beno. Çîyê ke vajîyenê, çîyê ke hezar û newsey û hîris û heştî de Dêrsim de qewimîyayî yê. Rojda û Şayîr ê wextan de di domanê qijkek ê. Ma fehm kenê ke ê ceng de heme merdimanê xo vîndî kerdê. Rojda ê serrê xo yê domanîyî bi nê vateyan vano; “Ez domane bîya, leşkeran dormeyê birranê ke ma xo tey wedarîto çarnayênê û sey heywanê nêçîrî ma fîstêne xo dest ca de ardêne pêser.” Tira pey trajîk o. Rojda zî sey merdimê binan heme merdimanê xo o qirkerdiş de vîndî kena. Rojda û Şayîr qirkerdişî ra xelisîyenê, wextêk koyan de tena gêrenê, tepîya tepişîyenê û sey merrî dîyenê eskeran. Pîyê Rojdayî Generalo ke nameyê xo Misto Kor o yo, pîyê Şayîrî zî eskerêko nameyê xo Îsmo Ker o yo. Ez vano qey tîya de îronî, sey yew tebereştişêko kulturel resm beno. Xora nê di eskerî eynî wext de kesê ke sereye terteleyê Dêrsimî de yê yê. No malumat, Rojda û Şayîr de hîsê qesas girewtiş bi pîyanê xo virazeno. “Pîyê mi kamo: Pîyê mi sey û bêkes. Pîyê mi pînc û heram o. Bê kok û bê esl o. Piştîya xo qels bîyo pîl. Cewherê ey mîyanê dejî de gevj dîyo. Adîrê tenayîye de ameyo kuwayene û bi hêrdî awe dîyo.”12

Travmayo ke Rojda û Şayîr ciwîyayê, hetanî ruhê înan sîrayet keno, vera vera her diyan zî keno di însanê binasname. Roje bi roje, persa “ma kam ê?” ke xo ra persenê înan hîna zehf nêzdîyê sînorê nedîyarîye keno. Awa yo hetêk de keyeyê ke domanîya xo uca de verdayê, heto bîn de keyeyê ke tede pîl bîyê. No çutenasnameyî înan vera vera keno parçeyê domanîya înan. Amancêkê înan esto êdî, pîyê xora qesas girewtene.

Ma peynîyê romanî de fehm kenê ke di kesê ke binê cemedîyan de dîyayê kam ê. Ê Rojda û Şayîr ê. Virara Rojdayî de yew tifingo kalaşnîkof esto, hetê aye de zî leşê Şayîrî aseno. Ma fehm kene ke domano ke mezgê Rojdayî de ge aseno ge vîndî beno zî, îmgeyo ke bi hêvîyê înan ameyo meydan. Çunke doman, sey rêça ke mîyanê hêgayo girdo medenîyetî de yo resm beno. Domanî temaşe kerdene, înan beno, cuya înan, kulturê înan û ziwanê înan…

1 Walter Benjamin, Son Bakışta Aşk, wer: Nurdan Gürbilek, Metis Yayınları, Stenbol 1993, r. 40

2 e. n. v. r.43

3 Deniz Gunduz, Kalaşnîkof, weşenxaneyê Vate, Stenbol, 2013. r. 18

4 e.n.v. S.14

5 Walter Benjamin, Son Bakışta Aşk, Çeviren: Nurdan Gürbilek, weş. Metis, Stenbol, 1993, r.8.

6 Deniz Gunduz, Kalaşnîkof, weşanxanayê Vate, Stenbol, 2013. r. 28.

7 e.n.v. r. 26

8 e.n.v. r.27

9 Deniz Gunduz, Kalaşnîkof, weşanxanayê Vate, Îstanbul 2013. r. 28.

10 Tzvetan Todorov, Fantastik,wer. Nedret Öztokat, weş. Metis, Stenbol, 2004, r.9.

11 Deniz Gunduz, Kalaşnîkof, weşanxaneyê Vate, Stenbol, 2013. r.30

KALAŞNÎKOF SER DE TARÎX MEZG Û XOVÎRRAKERDIŞ

Vejandina Zimanê Îbranî

Nûrealîzma Îtalî, Yilmaz Guney û Hêvî

Tehlîlek di Peywenda Teorîya Monomîtê de li ser Çîroka “Meymûn Xanim û Mîrze Memûd”

Leave A Reply Cancel Reply

KALAŞNÎKOF SER DE TARÎX MEZG Û XOVÎRRAKERDIŞ

Related Posts

Vejandina Zimanê Îbranî

Nûrealîzma Îtalî, Yilmaz Guney û Hêvî

Tehlîlek di Peywenda Teorîya Monomîtê de li ser Çîroka “Meymûn Xanim û Mîrze Memûd”

Leave A Reply Cancel Reply