CERIBANDINA NIRXANDINEKÊ LI SER XERABIYA BEKOYÊ AWAN

CERIBANDINA NIRXANDINEKÊ LI SER XERABIYA BEKOYÊ AWAN

Burhan Yek

Xerabî yek ji têgehên herî berhemdar ên edebiyatê ye. Bi qasî ku “qencî” bi nav û deng e divê neyê jibîrkirin ku vê “qencî”yê ev navûdengbûna xwe bi xêra “xerabî”yê bi dest xistiye. Lewra weke qanûneke bingehîn hemû tişt bi dijberên xwe tên zanîn û li gorî wan qîmet digirin. Ji çêbûna însanan û heta niha şerek di nav qencî û xerabiyê de heye. Jixwe însan jî piştî xerabiya ku şeytên li Hz. Hawayê kir û pê ve ji bihuştê hat derxistin û îmtîhana qencî û xerabiyê li vir û li vê erdê dewam kir. Ji ber vê yekê ye ku xiristiyanan jî ji bo ku xwe ji vê xerabiyê (guneh) paqij bikin bi waftîzê ji xwe re rêyek dîtine. Gelo em ji bo çi ewqasî li dora şeytan diherin û tên. Xuya ye ku ev ne rêyek tekûz e lê wexta ku peyv hat ser edebiyatê divê em li ser rola wî ya ku ji bo edebiyatê hewce ye bisekinin.

Şeytan ji xwe re di edebiyatê de dikare cihekî çawa bigire gelo. Di edebiyata cîhanê -bêtir a rojava- de şeytan weke amûrekî “afirîner” hatiye bikaranîn. Şerif Mardin di teblixa xwe ya ku di sempozyûma bi navê “ modernbûn, cî- hana îslamê û Tirkiye” de pêşkêş kiribû, li ser hêl û hêza şeytan a afirîneriyê disekine û weha dibêje. Fikra “afirîneriya şeytên” di îslamiyetê de tuneye, heta ev fikir bi xwe jî guneh e… Lê belê li rojava rewabûna hêza şeytên a afirîner bi ekola romantîzmê pêk hatiye û heta îro jî hêza xwe didomîne… Baudelaire û Rimbaud du şairên “lanetlêhatî” ne, lê taybetiya wan ev e ku wexta ku li ser xerabiyê şixulîne wan ew wek sûc nedîtine û bi awayekî ji rêzê nêzîkî vê yekê nebûne. Ji ber vê “lanetlêhatî” lê di heman demê de li rojava kesên gelekî rêzbar in 1.

Li ser xerabiyê du teoriyên sereke hene. Yek jê dibêje xerabî jî weke hin taybetmendiyên din ên însanan irsî ye û meriv wê weke mîrata genetîk ji dê û bavê xwe distîne. Wexta ku ev yek tê gotin “masûmiyet”a kesên ku xerabiyê dikin jî bi xwe re tîne û wê çaxê ji bo cezakirina vê xerabiyê dibe ku nîqaş derkevin. Ku genên xerabiyê bi xwe re -ango jidayikbûnê- anîbe, kesekî fikra wî nepirsiye ka gelo ew vê taybetmendiyê dixwaze an naxwaze û ji ber vê jî tu berpirsiyariye wî tuneye. Îcar wexta ku weha be yanî ev, taybetmendiyên zikmakî bin divê ji dêvla girtîgehan em wan têxin nexweşxaneyan û wan te- dawî bikin.2 Teoriya duyem vê yekê qebûl nake û dibêje ku însan; bi çi awayî ji dayik bûbe ewqasî jî ne girîng e. Lewra hawirdor, perwerdehî, bandora dê û bav û hwd. li ser çêbûna karakter heye û ji ber vê jî berpirsiyar e; lewra wî bi xwe ev yek bijartiye. Heger em li gorî van teoriyan werin ser Bekoyê des- tana Memê Alan ku bi xerabiya xwe bûye sembolek em ê bigihên encameke çawa? A rast ji Beko bêtir em li qîza wî binerin em ê çi bi dest bixin. Lewra wexta ku Mem tê Cizîrê -berî ku were Xoce Xizir li ser Beko û qîza wî Zîn, agahînin dabû wî- û li ser şet qîza Beko dibîne, li vir ewilî xwe weke Zîna ku hatibû qesra wî nîşan dide û ji bo ku Mem jê bawer bike gustîlka tiliya xwe rê wî dide, piştî ku dibîne Mem jê bawer nake û dixwaze here Cizîrê, ji Zînê pirsa cihekî ne kûr dike bo ku bi hespê xwe bi rehetî ji şet derbas bibe. Vê carê jî cihekî kûr wek cihekî nizm rê wî dide û wexta ku Mem dibîne ku kûr e hema berê Bozê Rewan vedigerîne. Zîna qîza Beko bi wê yekê jî qîma xwe nîne û xwe şilfîtazî dike û tê pêşiya Mem û dibêje: ez li ciyê xwe rûniştime, tu werî û namûsa min xerab bikî/bihetikînî vê pîsiyê bi ser min da bînî!3 Piştî vê gotinê bazarek di nav Zîna qîza Beko Awan û Mem de çêdibe, ku Mem Zîna Zêdan li hespê Bozê Rewan kir û pê ve divê wê jî li hespê xwe siwar bike û wê jî bi xwe re bibe Bajarê Mixribiyan. Ji bêgavî Mem vê yekê qebûl dike û encax dikare ji destê wê xelas bibe. Qîza Beko piştî vê peymanê, xayintiyê bi bavê xwe re dike û ji Mem re dibêje ku tu ji cem min here û pê ve tu dê rastî kalekî bê û taybetiyên Bekoyê bavê xwe rêz dike. Vê carê rêya ku dê Mem bi çi awayî ji destê Beko bifilite nîşanî Mem dide. Karaktereke ewqas ji xerabî û berjewendiyan hez bike û ji bo vê yekê karibe “bavê xwe jî bifiroşe” ji bo çi li ser jinê hatiye tetbîqkirin hêjayî lêkolînê ye. Di vir de hîn berî ku Mem derbasî Cizîrê bibe ji aliyê qîza Beko Awan rastî ewqas xerabî û bêbextiyan tê, li vir berî ku Mem rastî “mêr”ekî bê rastî “jin”ekê tê. Di xirîstiyaniyê de “jin” wek alîkara “şeytên” tê qebûlkirin û hemû gunehên ku em dikişînin jî ji ber “jin”ekê ne. Lewra ya ku mêr dibe “dara qedexe” jinek e û ji ber wê jî mifta deriyê gunehan e. Li gor rola jinê ya “dîrokî” û “olî” meriv li şandina qîza Beko binihêre ku; weke objeya xerabiyê ya ewil derdikeve pêşiya me;“jin” ji aliyê “mêr”ekî (bavê wê) ve ji bo ku biçe pêşiya Mem bibire, fen û fûtan lê bike û wî ji ser rê bibe hatiye şandin. Ku qîza Beko “werê” be kî dizane wê ji aliyê Beko bi xwe çi xerabî û dek û dolab werin serê Mem. Bi xêra qîza Beko em dikarin wê û bavê wê bidin berhev û li ser Beko bibin xwediyê fikrekê. Îcar di vir de em pirsekê bikin. Qîza Beko di vir de sûcdar e an na? Ew ji aliyê Bavê xwe hatiye organîzekirin lê belê ji bo tiştên ku ji destên wê tên jî texsîr nake. Dibe ku genên xerabiyê ji bavê xwe stendibe û ew bi xwe jî li dijî van xerabiyan be, lê wexta ku em weha bibêjin wê pirsek weha jî bê kirin: “Wê çaxê gunehê Beko çi ye?” Beko jî ev xerabî bi rêya “gen”an ji dê û bavê xwe stendiye.

Di vir de em tiştekî weha bibêjin. Em di destana Memê Alan de li ser zaroktiya Beko bi tiştekî nizanin. Ka gelo li hawirdorek çawa mezin bû?Ger me hawirdora ku Beko lê mezin bûye biguherta dê heman encam derketa an na? Dê û bavê wî tahde lê kirin an na? (Hêja ye ku meriv bi nêrîneke psîkanalîtîk nivîsekê li ser vê mijarê binivîse), li derdora ku mezin bû, însanên ku xerabî dikirin ji aliyê civakê ve qîmet digirtin an na?- Gerçî di cînan de li ser xelkê Cizîrê gotinên neyînî hene weke mînak, di cihekî de Hesen ji birayê xwe Çeko re weha dibêje “tu dizanî, bajarê me, bajarê fesadan e/ tê da tune mêrîkî bi namûs û lawekî bavane”(95) di vir de xuya ye ku mubalaxayek heye lewra Hesen ji bo ku Mem xelas bike agir bi mala xwe dixîne û ew têrê nake di ser de kurê xwe jî diavêje nav êgir. Yanî fedakariyek pir mezin ji bo mêvanê xwe dikin. Tenê ji ber ku “mêvan” e.Em bersiva van pirsan nizanin. Lê belê hew em dizanin ku Beko yekî Awan e, şeytan e û mifsid e.4 Însanek bêyî ku fêde û berjewendiyên wî hebin gelo dikare ji bo çi xerabiyê bike, ji bo çi dike? Ev pirs bila li vir li benda bersiva xwe be.

Rasthatina Beko û Mem piştî ku ji qîza Beko vediqete û pê ve wek gotina wê derdikeve. “Kalekî rîspî emrê wî gihaye heftê û pêncane”(56) di devê deriyê bajarê Cizîrê li benda wî ye. Her çiqas Memê Alan him ji aliyê Xocê Xizir û him jî ji aliyê qîza Beko ji bo ku bi tedbîr tevbigere hatibû şîretkirin jî ne mimkun bû ku xwe ji destê wî xelas bike. Kîjan însan be jî ji kalekî rîspî û heftê û pênc salî hêviya xerabiyê nake. Lewra meriv dibêje însanekî werê destê xwe ji dinyê şuştiye û belkî haziriya axîreta xwe dike. Lê Beko hîn jî bi awayekî jidiyayî bi dinyê ve girêdayî ye û ji bo vê yekê jî çi ji destê wî tê texsîr nake. Beko, Mem dawetî mala xwe dike, Mem pêşî qebûl nake, lê dibîne ku Beko ji bêrîka xwe reşbelekekê derdixe û tê de xwedêgiravî bav û kal û apên Mem temiya wî li Beko kiriye, wan gotiye bila li cem te bimîne û lê miqate be. Mem ji vê yekê bawer nake, lewra wexta ku biryara çûna Cizîrê dabû tevî bavê wî, tu kesî navê Cizîrê ne bihîstibû ne jî di xewnên şevan de dîtibû. Lê wexta ku di binê reşbelekê de mora bav û kal û her du apan dibîne jê bawer dike û dide dû wî. Lê wexta digihê nêzîkî mala Beko şîreta qîza wî tê bîra wî û dibîne ku tiştên wê ji bo mala bavê xwe gotibûn rast in, hesp radike çargavan û jê bi dûr dikeve.

Me got Beko yekî rîspî, heftê û pênc salî ye. Tevî vê Beko ji kitêbên remlan jî fahm dike û jixwe di van kitêban de hayê wî ji hatina Memê Alan çêbûye. Tevî ku tu dijminantî di navbera wî û Mem de tuneye jî berî ku Mem derbasî bajarê Cizîrê bibe plan û haziriya xerabiyan dike. Ka gelo derdê wî çi ye, çi tahda Mem gihîştiye wî, çi fêda wî ji vê xerabiyê heye. Di vir de bila şaş neyê fêhmkirin ku ji bo fêdeyê caiz e ku Beko xerabiyê bike. Lê yekî ku xerabiyê bike fêdeyek an jî berjewendiyeke wî hebe belkî meriv karibe jê re hêncetekê bibîne. Lê di ya Beko de tiştekî weha tuneye. Beko tenê heqê navê xwe dide; awantî, şeytanî û mifsidiyê dike. Belkî meriv karibe bibêje tenê ji xerabiyê “haz”ê distîne merivekî sadîst e. Wexta ku meriv ji hêla “haz”ê lê dinere meriv dikare ji nav tevgerên Beko derkeve. Lê tiştekî weha ku êdî -di rûpelên pêş de em ê bibînin- qesta jiyana mirovan dike, meriv dikare bi hazê rave bike? Ji vir û pê ve ev yek dibe “nexweşî”yek û divê bê tedawîkirin. Lê em dibînin tevgerên Beko ji aliyê civakê û ji aliyê mîr wek tevgerên dînan nayên dîtin. Di ser de mîr di gelek cihên krîtîk de bi ya wî dike û bi aqilê wî tevdigere. Jixwe Beko wezîrê mîr e û meriv şaş dimîne çawa yekî ku werê aqlê wî timî li ser xerabiyê dişixule, ji bo çi dibe wezîrê mîrê Cizîra Botanê. Belkî jî ji bo maqamekî wek wezîrtiyê mirovine weha hewce ne. Lê di dawiya dawî de ev xerabiyên ku Beko dikin him dibe sebeba jiyana wî û him jî dibe sebeba hilweşîna mîrîtiya Cizîra Botanê. Lê xuya ye zerara ku digihêje Beko ji wî re pirr ne girîng e; çimkî ew ji wê zewqekê û hazekê distîne. Tiştên ku “haz”ê didin meriv bi giştî wextekî dirêj nadomin, ji ber vê jî Beko xerabiyê li ser xetek lîneer (li ser dirêjahiyê) domdar dike û bi vê yekê dema haza xwe dirêjtir dike.

Mem li mala her sê birayên celalî, Hesen, Çeko û Qeretacîn dibe mêvan û ji wan re derdê xwe dibêje. Di vir de weke ku me li jor jî got fedakariyek gelek mezin nîşan didin. Heta ji bo ku Memê Alan derdê xwe ji wan re bibêje Çeko dev ji Zîna ku “destgirtî û qalandayiya sê salan”(94) e berdide û ji bo îşê wî bibin serî tev her du birayên xwe dikeve tevgerekê. Ji bo ku bielimin bê dilê Memê Alan ketiye kê organîzasyonekê çêdikin û hemû keçên Cizîrê -1200 keç- tên ser kaniya Qestelê. Zîn jî yek ji wan keçan e ku hatiye ser kaniyê. Piştî ku Mem çav li wê dikeve dihere ser kaniyê û ew û Zîn dest bi muhebbetê dikin. Wexta ku Beko vê yekê dibihîze zûzûka planekê çêdike û li rêya gihandinê vê agahiyê digire ka bê wê bi çi şiklî û formatê ji mîr re bibêje. Piştî ku difikire rêyeke weha dibîne ku mîr mecbûr dimîne ku bi ya wî bike. Lewra Beko ji mîr re dibêje: ji bajarê mixribê padîşahê kurdan hatiye navê wî Memê Alan e, li cem her sê birayên Celalî dimîne û çavên wan lê ye te ji mîrîtiyê bikin û li şûna te wî bikin mîr û hakimê bajarê Cizîra Botanê. Di vir de ji bo mîrekî tiştê herî girîng text û hukimdariya wî ye û Bekoyê ku bi vê yekê dizane jî dixwaze bi vê “tirsê” mîr qanih bike. Wexta ku mîr vê yekê dibihîze ewilî wek bawer nake dixuye û jê re dibêje ku ev tişt derew bin ew ê wî bide ber devê şûran. Lê Beko di cih de wî qanih dike û wezîfeya xwe tîne cî. Di vir de weha dixuye ku mîr ji berê de li tiştekî weha digere. Lewra ji berê de ji her sê birayên celalî -di heman demê de pismamê mîr in- hez nake û wexta ku Beko vê meseleyê dibêje zû ditefsilîne û ji Beko pirsa fikra xelasiyê dike û ew jî li gorî mifsidiya xwe rêyekê li ber mîr dixe. Mîr ji bo rastkirina agahiya ku Beko daye wî ji tu cihên din napirse, lewra desthilatdariya wî di rîskê de ye û ji bo vê yekê jî divê tehdît zûka bê berterafkirin.

Bekoyê Awan planeke weha çêdike: bila mîr xwarinekê çêke û bangî hemû Cizîriyan bike û bila Hesen, Çeko û Qeretacîn mêvanê xwe jî bi xwe re bînin. Wexta ku her kes hat û pê ve ez ê fermanekê bi navê mîr binivîsim ku Ecem serî rakir û têne ser bajarê Cizîra Botanê, wê çaxê dê her kes derkeve serê çiyan û ez ê li ser nan û erzaq bisekinim û axûya Silêmanî têxim nanê Memê Alan. Bi vî awayî kes nizane bê ji çi miriye û em ê jî jê xelas bibin. Ev plan dikeve serê mîr û weke ku Beko gotibû dike. Wexta ferman hat xwendin û gotin bila her kes xwe bigihîne serê çiyan Mem bê dilê wî bû û nedixwest here. Ev yek ji Hesen re got. Wexta ku Hesen ev yek ji mîr re got Beko berî mîr bersiv dayê û got “ma çira mêvanê te li xwe datîne navê mîran û padî- şane?/ma qey karê mêran nîn e teqandina sîlehane?” (125). Mem mecbûr dimîne diçe lê çavên wî bi awayekî li rêya vegerê ye û tenê bi şertekî dikare vegere, ew jî birîna bi şûran e. Mem jî radibe lahûrê giran ji kalê derdixe û lingê xwe birîndar dike. Piştî vê Hesen car din ji mîr rica vegera Mem dike. Vê carê bela ku Beko ne li cem mîr e, vê yekê qebûl dike û Mem jî berê xwe dide Cizîra Botan.

Wexta ku Beko axûyê dixe xwarina Mem û vedigere cem mîr dibîne ku Mem ne di nav wan de ye. Mîr meselê ji Beko re dibêje. Beko hingê planeke din çêdike. Dibêje ‘ez ê ji artêşê dûr bikevim û ez ê emrekî binivîsim û bibêjim şer qediyaye bila herkes vegere mala xwe’. Piştî ku berê artêşê kete Cizîrê her sê bira ketin tatoleya Memê Alan bê wê wî çawa xelas bikin. Lewra wan digot hayê Mem ji xelasbûna şer tuneye û jê heye ku wê bi mehan şer dewam bike û hebe tunebe niha li cem Zînê ye û em bi vî awayî vegerin dê mîr, Mem û Zînê li cem hevdû li qesrê bibîne. Wan jî planek çêkirin. Li gorî planê Çeko û Qeretacîn ketin pêşbaziyekê her yekî digot hespê min beza ye. Her ku çû dengê wan bilind bû, şûrê xwe kişandin. Piştî vê Hesenê birayê wan çû ji mîr reca kir got bila her du berê hespê xwe bidin Cizîrê û kî ji wan berê gihîşt Cizîrê em ê zanibin ku hespê wî beza ye. Lê Beko fahm dike di gotina van Celaliyan de tiştek heye û dixwazin Mem xelas bikin û pêşniyaza ku hemû kes têkevin pêşbaziyê dike. Mîr dizane gotina Beko ne vala ye û fermanê dide her kes hespê xwe dide çargavan. Beko û mîr berî gişan digihên bajarê Cizîra Botan û Beko ji Mîr re dibêje niha xweha te Zîn meraqa te kiriye û bi hev re diçin odeya Zînê. Li vir mîr û Beko, Mem li heremê li hêla jinan dibî- nin û sebebê vê dipirsin. Wexta dest bi guftûgoyê dikin Sitiya jina Hesen jî meraqa Mem kiribû bi pirsê elimîbû ku Mem hatiye Birca Belek. Wexta diçe qesrê dibîne ku Mîr û Beko hildikişin qatê jinan û hema ew jî dide dû wan û di pacê re wexta ku Mem wê dibîne guliyê Zînê di hoçikê hewranî re şanî Sitiyê dike. Sitî xwe digihîne Hesen, ew jî tê ji pacê re dibîne ku rast e, Mem di bin kurk de Zîn veşartiye. Vedigere malê û bi şûran li hesp û heywanan dixe, Sitî tê ji mîr re dibêje ji bo ku Hesen aş bike, mîr dike ku rabe lê Beko wî disekinîne, piştre Hesen agir bi mala xwe dixe, cardin Sitî tê xwe diavêje dexlê mîr ku Hesen ji vê rêyê vegerîne cardin bi awayekî Beko nahêle ku biçe. Hesen dibîne ku mêvanê wî di talûkê de ye, vê carê radihêje lawê xwe û wî diavêje nav êgir da ku mîr bi ser wî de were û mêvanê wî fersendekê bibîne û xwe xelas bike. Vê carê jî Beko hewl dide ku mîr neçe lê mîr sebra wî nema û destê xwe çerpande ser çavan (140) û diçe pêşiya Hesen û sebebê van kirinên wî dipirse. Di vê kêliya ku mîr pirsa rewşa Hesen kir Zînê jî fersend dît û ji bin kurkê Memê Alan derbasî odeya cariyan dibe. Bi dengê lingê Zînê Beko berê xwe diguherîne û dibîne ku jinek derbasî odeya cariyan dibe lê tam dernaxe bê kî ye. Bi dengê Beko mîr jî berê xwe dide wî aliyî lê bela ku cilên Zînê û jina mîr ji hev in, mîr dibêje Mem dest avêtiye namûsa min û ew û Mem destê xwe diavêjin û şûrên xwe ji kalanên xwe dikişînin. Sitiya ku vê yekê dibîne di cî de xwe digihîne Hesen û dibêje rewşa mêvanê me giran e divê hûn wî xelas bikin. Wê carê Hesen tê orta Mem û mîr û sebebê hatina Memê Alan ji Bajarê Mixribiyan jê re vedibêje. Mem evîndarê Zîna Zêdan e û ji bo wê ji welatê xwe rêya şeş mehan daye ber xwe û hatiye li Cizîra Botanê sekiniye.

Bi lîstika xwe ya dawî jî Beko negihîştibû meqseda xwe. Divê tiştekî din bikira ku bi temamî ji Memê Alan xelas bibe. Dîsa wextekî ku her sê birayên Celalî çûbûn şer, lê Mem li Cizîrê mabû, Beko ji mîr re got Memê Alan dawetî lîstika şetrencê bike û zora wî bibe jê û pê ve ji min re bihêle. Mîr ev fikra qebûl kir, şand dû Mem. Lê Mem lehîzvanekî zor bû (147) û li ser hev sê dest ji mîr bir. Beko dît ku rewş ne baş e û Zîn di paş Mem re li ber pencerê rûniştiye, got ‘mîrê min sihûda mirov carna bi cih têt’ (147) û pêşniyaza cihguhertinê kir. Piştî ku cî guhertin çavê Mem li Zînê ket û aqil ji serî çû. Mîr li ser hev şeş dest jê bir û Memê Alan têk çû. Hemû kes belav bû û pê ve Beko hate cem Mem û got li gorî şertê ku tu bi mîr re ketiyê dest û lingên xwe berde û çû werîsek anî destê wî girêda, çênebû werîs ji hev qetiya, zincîr ceriband Mem pif kirê zincîr bû marekî fêris, Beko lê nerî çênabe ji Mem alîkarî xwest, Mem jî digot “qey tev henek û yarî ye”(148) û rê li ber Beko xist bê wê çawa destê wî karibe girêbide. Li gor gotina Mem çend mû ji Bozê Rewan û çend mû jî ji serê Memê Alan rakir û tilî û pêçiyên wî girêda û ew avêt binê zindanê. Li vir divê meriv bipirse Memê ku padîşahê kurdan e û hîn berî ku tê- keve Cizîrê ji hêla Xocê Xizir hatibû tembîkirin ji bo çi timî ji Beko bawer dike û dawiya dawî xerabî bi ser dikeve. Belkî ji ber “başî” û “qencî”yê ye ku di wê de planek tuneye û ji bo ku merivek bixwaze başiyekê bike li teferrûatan pir nafikire. Lê xerabî ne weha ye. Xerabî “serêşandin” divê, kesê ku bixwaze xerabiyê bike divê ji her alî li meseleyê binêre û tedbîra tiştên ku ji xerabiya wî re bibe asteng bistîne. A soxî xerabî tiştekî zehmet e ji bo mejî û bedena mirov. Terry Eagleton li ser başî û xerabiyê weha dibêje “ku em ji hêla dîrokê li meseleyê binerin em dikarin bibêjin ku çalakiyên çê ji mirovên çê girîngtir e….lê xerabî? Wexta ku em li ser xerabiyê bipeyivin, divê em gotinên xwe yê li ser çalakî û aktor, dîsa di ber çav re derbas bikin. Ku ne mirovên xerab bin çalakiyên xerab dikare çê bibe?”5

Mem bi planên Bekoyê Awan kete binê zindanê lê Beko bi vê yekê jî nasekine. Qîza Beko ya ku wexta Memê Alan hat Cizîrê û li ser şet rastî wê hatibû, li vir car din dikeve dewrê. Qîza Beko ji bavê xwe bihîstiye ku Mem ketiye zindanê. Ji bo xwe li ber dilê Zîna Zêdan şêrîn bike û ji Mem xelas bibe hinarekê bi şûjinê qul dike û ji şûna qulê axûya mara kaşan dixe hundirê hinarê. Li gor planê, wê hinarê bide Zînê û ew ê jî bide Memê binê zindanê û wê ji Mem xelas bibin ew û bavê xwe. Vê carê plana wan dihere serî û Mem tevî ku di xewna xwe de tiştên ku wê werin serê xwe dîtiye jî hinarê ji destê Zînê digire û dixwe û piştî wê jî dimire.

Mem mir, piştî wî bi hefteyekê Zîn jî mir û tirba wan li cem hev kolan. Piştî mirina her duyan Zîn hat xewna birayê xwe Mîr Ezdîn û wê çaxê hayê wî nuh ji meseleya Mem û Zînê çêdibe û fahm dike ku Beko çi aniye serê wan. Fermanekê derdixe yê ku Beko bikuje, wê çavê wî têr bike ji zêr û peran(164). Baxçevanek Beko li bin darekê dibîne û micirfê li serî dixîne Beko tevî birîna xwe direve û di nav tirba Zînê û Memê Alan derbas dibe. Wexta ku derbas dibe çilkek ji xwîna Beko didilope nav tirba her duyan û ji cihê wê çilkê stiriyeke mezin şîn tê. Ev stirî destê Memê Alan û Zînê ku di tirbê de di hev de bûn, ji hev dike. Mirina Beko jî nahêle ku evîndar di tirba xwe de jî bistrên û bi stiriyekê ji wan re dibe asteng.

Piştî ku biryara şandina Bozê Rewan bo Bajarê Mixribiyan didin û merivên Memê Alan bi mirina Mem dihisin tên û di Bajarê Cizîrê xaniyê bilind qet nahêlin (167) kî dikeve ber wan dikujin û heyfa Memê Alan distînin.

Me got Mîr Ezdîn ji bo kuştina Beko fermanekê derdixe. Lê di destanê de belkî bi qasî Beko ne aktîf be jî dawiya dawî ya ku nava hinarê tije axûya marên kaşan kir û da Zînê qîza Beko bû. Lê em di destanê de pêrgî mirin an jî kuştina wê nayên. Aqûbeta wê çi bû em nizanin. Tiştekî din jî wexta ku Memê Alan dê derbasî Cizîrê bibûya bi qîza Beko re li hev kiribûn û wexta ku Memê Alan Zîna Zêdan li hespê Bozê Rewan siwar bikira dê wê jî li terkiya hesp siwar bikira. Îcar tevî ku weha bû dilê qîza Beko jî di Mem de hebû ji bo çi ev hinar tije axû kir û da Zînê bo ku Memê Alan pê bimire. Ku planek wê û bavê wê di nav hev de em nizanin. Lewra wexta ku qîza Beko û Memê Alan li hevdû kiribûn ji bo “evîn”a xwe qîza Beko bi bavê xwe re jî xayintî kiribû û rê li ber Memê Alan xistibû bê wê bi çi awayî ji bavê xwe xelas bibe. Çimkî em heta dawiya destanê dibînin ku timî mejiyê Beko ji planan re dixe- bite. Di vir de ka Beko qîza xwe bi çi qanih kiriye, an jî wê bi çi tirsandiye em nizanin. Qîza Beko bi qasî bavê xwe ne mifsid û şeytan e. Belkî jî yeka ku zû ji tiştan bawer dike û qanih dibe, çimkî em ji têkiliya wê ya bi Memê Alan re vê yekê fahm dikin. Teqez di vir de jî bi tiştekî hatiye qanihkirin û berjewendiyeke wê ji “çûna wê ya Bajarê Mixribiyan” heye ku ketiye planek weha û bûye sebebê kuştina Memê Alan. Di serê destanê de qîza Beko xwestibû ku Mem bixapîne lê Mem bi xêra tembiyên Xocê Xizir xwe jê filitandibû lê a soxî bi rêya Zîna Zêdan jahra xwe derxist û bi Mem veda.

Belê destana Memê Alan çiqasî destana evînê be ewqasî jî destana xerabiyê ye. Ew jî bi xêra karakterê destanê, Bekoyê Awan e. Di edebiyata kurdî de karakterekî din ku bi qasî Beko bi xerabiyê bi nav û deng bûbe tuneye. Bifikirin ku di jiyana rojane de wexta ku qala xerabiyê tê kirin ku navê Beko derbas nebe, nabe û gelek caran navê wî li şûna “xerabî”yê jî tê bikaranîn. Ev yek “mezinbûn” û “serkeftîbûna” karakterekî nîşanî me dide. Çawa ku Oblomov, Gregor Samsa, Madam Bovary û hwd. ji navekî wêdetir tiştên din jî temsîl dikin. Di edebiyata me de jî navê “Beko” ji navekî bêtir xwedî temsîliyetekê ye. Ji bo me jî ev yek serbilindiyek e. Karakterekî “xerab” e lê “baş” û serkeftî hatiye hûnandin.

Ji tiştên xerab tiştên çê jî derdikevin carinan. Lê em ê çavê xwe, ji bo ku ji tiştên xerab tiştên çê derkevin, bigirin an na? Di hevpeyvînekê de ji André Gide dipirsin gelo ji ber çi ji Swîsreyê romanên mezin dernakevin. Bersiva wî balkêş e. Dibêje ji ber ku li wir kuştin tuneye. Ev yek -çêbûna ji xerabiyê- bi awayekî eşkere di destana Memê Alan de xuya dike. Ger ku “fêde”yek xerabiya Beko Awan hebe ew jî ev e ku bi xêra xerabiya wî evîna Mem û Zînê gihîştiye heta îro û wê her jî bidome. Lê wê Beko jî bi wan re bijî, çawa ku gora wî jî li kêleka gorên Mem û Zînê ye…

1 http://www.milliyet.com.tr/2000/11/24/entel/ent1.html, tarîxa gihandinê, 24.03.14

2 Terry Eagleton, Kötülük Üzerine Bir Deneme,wer. Şenol Bezci, weş. Îletişim, Stenbol, 2012, rp.10

3 Memê Alan, berhevkar: Roger Lescot, weş. Avesta, Stenbol, 1997, rp. 52 di dewama nivîsê de hemû jêgirtinên ji vî metnî ji vê çapê ne û hejmara rûpelê dê piştî jêgirtinê di hundirê kevanekê de bê nîşandan.

4 Ev her sê rengdêr di destanê de ji bo Beko tên bikaranîn. Heta di cihekî de qîza wî bi xwe weha dibêje: “tu guh mede wî, ew bavê min, Bekoyê Şeytan e.”(rp.56)

5 Eagleton, h.b. rp. 134

Çavkanî

http://www.milliyet.com.tr/2000/11/24/entel/ent1.html, tarîxa gihan- dinê, 24.03.14

Eagleton, Terry: Kötülük Üzerine Bir Deneme, wer. Şenol Bezci, weş. Îletişim, Stenbol, 2012

Memê Alan, Ber. Roger Lescot, weş. Avesta, Stenbol, 1997

CERIBANDINA NIRXANDINEKÊ LI SER XERABIYA BEKOYÊ AWAN

Vejandina Zimanê Îbranî

Nûrealîzma Îtalî, Yilmaz Guney û Hêvî

Tehlîlek di Peywenda Teorîya Monomîtê de li ser Çîroka “Meymûn Xanim û Mîrze Memûd”

Leave A Reply Cancel Reply

CERIBANDINA NIRXANDINEKÊ LI SER XERABIYA BEKOYÊ AWAN

Related Posts

Vejandina Zimanê Îbranî

Nûrealîzma Îtalî, Yilmaz Guney û Hêvî

Tehlîlek di Peywenda Teorîya Monomîtê de li ser Çîroka “Meymûn Xanim û Mîrze Memûd”

Leave A Reply Cancel Reply