Hevpeyvîn Ligel ROJEN BARNAS

Hevpeyvîn Ligel ROJEN BARNAS

FEXRIYA ADSAY–MIHEMED ŞARMAN

ROJEN BARNAS: Navê wî yê fermî Mehmet Gemici ye. Di sala 1944an de li Farqînê hatiye dinyê. Li Diyarbekirê enstîtuya hînkariyê (eğitim enstitusu) xilas kiriye. Di sala 1966an de wek hînkarê koma edebiyatê dest bi kar kiriye û li hin xwendegehên navîn û li lîseya Silîvanê xebitiye. Ji ber xebat û tevgerên xwe yên welatparêzî, şoreşgerî û sendîkayî (TÖS) bi doza D.D.K.O.ya Silîvanê di sala 1971ê de hatiye girtin û du sal ceza xwariye. Di 1979an de beşdarî xebata beşa kurmancî ya kovara Tîrêjê bû. Ji sala 1982yan ve li Swêdê dijî.

Rojen Barnas wek şairekî kurd ku di sala 1964an de dest bi nivîsandina bi kurdî kiriye, li bakur yek ji pêşengên wêjeya kurdî ya modern a serdema komarê ye. Ji bilî helbestê (Kadiz, [ên di navbera 1979-1995an de çap bûyî jî tê de] Nûbihar, 2013), bi kurteçîrok (Hingê, [Nûdem, 1997] Nûbihar, 2014), bi nivîsên xwe yên lêkolînî, fikr û ramanî (Bi Kurmanciya Gewr, [Enstîtuya Kurdî ya Parîsê, 2005] Nûbihar, 2014), Farqîn (Nûbihar, 2013) di lîteratura kurdî de ciyekî wî yê girîng heye. Tevî Mamoste Malmîsanij, li bakur piştî bêdengiyeke kûr û dirêj a çend dehsalan, sî û heft sal berê berpirsiyariya kovara Tîrêjê ya seranser bi kurdî dabû ser xwe û di kovargeriya kurdî de bûbû destpêka qonaxeke nû. Me derbarê helbest, salên beriya 1980yî, Farqîn, Swêd, Kovara Tîrêjê û di hin mijarên din de pirsî wî jî bersivand, mala wî ava.

Dixwazim bi ew risteyên cenabê te ku bi alîkariya awaza Ciwan Haco her dem di guhê me de olan dide, dest pê bikim. “… stêrk/ Li esmana stûxwar,/ … / ney û bilûr û tembûr/ sar/ bûn … Şêx Seîdê kal,/ Bijişk Fuad im/ Ez bavê Tûjo me lo!… (…)”Di ev mehên dawî de dema ez van gotinan guhdar dikim an dixwînim, difikirim îro bêtir stêrk stûxwar in, ney û bilûr û tembûr bêtir sar in di nav bircên Diyarbekirê de û ev helbesta te hê jî pir aktuel e. Tu çi dibêjî?

Xwedê xêra Ciwan Haco mezin bike. Bi saya dengê wî yê xweş û hunermendiya wî ya hêja heyranên wî bi nav û dengê çend şi’rên min hisiyan. Nexwe ewê haya kesî zûbizû ji min û ji şi’rên min tunebûya. Kurd ji xwendinê bêtir ji bihîstin û temaşeyê hez dikin. Mala camêr ava.

Ne bi tenê MIN NAVÊ XWE KOLA LI BIRCÊN DIYARBEKIR, lê herwisa Çîroka Me, Ezimandin û gelek şi’rên dîtir hê jî aktuel in. Ji ber ku min tu car şi’ra xwe li gora bayê modaya siyasî ya rojê nenivîsandiye. Di Çîroka Me de belkî îro gurçik ne di serê nikulê singuyan de, lê vêca di serê celxeyên şarapnelan de diperpitin. Di Ezimadinê de cumhûriyetê wek polîs/cendirme û demokrasiyê jî wek tehsîldarê bacê bifikire û reaksiyona gelê me yê li hember wan bîne ber çavan. Ji ber ku “cumhûriyet” di unîforma polîs/cendirmeyan de û ”demokrasî” jî di kincê sivîl de wek tehsîldarê bac-berhevkirina bi darê zorê hatine nav me. Rewş çi bigre heman rewş e; loma jî şi’rên min herwekî duh îro jî aktuel in, belkî sibê jî aktuel bin. Lê bi şertê ku meriv wan hûrehûr bixwîne û ji wan fêm bike.

Di şi’rên te de tişta herî zêde balê dikşîne dengek an îtirazeke xurt a dij-mêtinger e. Gelo li gor te di nav wêje û hunera kurdan de ev deng têra xwe xurt derketiye an derdikeve? Em dikarin siyasetê jî tevê bikin.

Di şi’ra kurmancî de Cegerxwîn, Osman Sebrî, Qedrî Can û şairên di HAWARê di vî warî de têra xwe dengê xwe bilind kirine. Di salên 1966-67 de jî şi’reke Edo Dêran di mîtîngan de dihate xwendin. Bêguman ji têriyê re tu hidûd tune ye. Yê min jî, ji ber xatirê bîr û baweriya xwe ya siyasî min terka bi tirkî nivîsandinê daye û dest bi nivîsandina bi kurmancî kiriye. Ji bona ku li dijî asîmîlasyonê, li dijî siyaseta înkara gelê kurd, înkara zimanê kurdî û ya Kurdistanê rawestim, têbikoşim min dest bi nivîsandina kurmancî kiriye. Herçend min di partiyek siyasî an di rêxistinek çekdar de cih negirtibe jî bi tevgera xwe, bi helwesta xwe ez her siyasî fikirîme û her siyasî tevgeriyame. Têkoşîna bi xebata di warê çandeyî ya ber bi armanca Kurdistanek azad û serbixwe ve, rêbaz û armanca siyaseta min bûye. Nirxandina min a derxisûsa min û kurdên dîtir de jî wekî dîtina min a di şi’ra min a bi navê MELÎKEYA MISRÊ de ye. (Bnr. Nûbihar, hejmar 129, rûpel 15).Ji ber ku min bi biryarek siyasî dest pê kiriye û ez xwe hê jî wek yekî siyasî dibînim, bêguman ewê berhemên min jî rengesiyasî bin. Ma Mem û Zîna Xanî ne siyasî ye? Bersîsê Abid û Şêxê Sen’aniyan yên Feqiyê Teyran ne îdeolojîk in? Ma Aragon, Brecht, Lorca, Nâzım Hikmet, Neruda ne siyasîbêj bûn?

Di şi’ra “Sê Tîrêj” de û elbet gelek şi’rên din de jî tu xwînerên xwe dikşînî nav dîrokê û bîra wan nû dikî. Gelo li gor te îro dîrok û bîr çi îfade dike?

Dîroka nivîskî ya neteweyek hiş û bîra wî ye. Mirovek bê hiş gêj e û yekî bê bîr an bîrlewaz, xirexavî ye. Neteweyek an siyasetmedarek ku bi dîroka xwe ya neteweyî nizanibe, herçend mêrxas be jî ewê wek beranê gêjoyî li dora xwe aşogiro bibe û paşê li erdê bikeve, derekî xwe bişikêne. Wek tevgera siyasî jî ewê meriv mîna axtê dingê her li dora xwe bigere, heman şaşiyê bike; têk biçe, têk biçe û têk biçe.Takekesê ku bi dîroka xwe ya neteweyî nizanibe, her bûyerek civakî an çandeyî ku ji wî re wekî hê nû çêbûbe xuyan dike. Ewê wê bûyînê wek ”mîlad”a wî tiştî bibîne û destpêka wê bûyerê an bi bavikê komela xwe ve girê bide an jî wek mûcîzeyek Xwedayî bibîne. Bi vê ewê bikeve nav fanatîzmê.

Ne bi tenê kişandina nav dîrokê herwisa ez dixwazim bi xwendevanên xwe re meraqa lêkolîn an hînbûna sembol û hêjayiyên di folklor, efsane û destanan jî hiljenim, meraqa wan li kultura giştî geş bikim. Dixwazim ku xwendevanên min kesên wek sobeberên deryayî an yên di golên kûr de bin, ne ku wek rêwingiyên bihurên avên tenik bin ku heta gûzikê jî jê şil nebin. Min dikaribû şi’rên pesn û mêrxasiyê yên sivik û erzan ên wekî

”Ez şêr im, ez mêr im, siwarê hespê nêr im Xwîna dijmin vedixwim, hestiyê wan dihêrim.” binivîsanda. Lê ev nedibû edebiyat û ne sezayê edebiyata kurmanciya min bû.

Di pêşgotina Kadizê de tu dibêjî “herdu rojnameyên wek Gökalp û Şehir ne tê de, ji aliyê temama rojnameger û çapkerên nav Diyarbekirê wek şair û nivîskarekî gênc dihatim nasîn.” Ji kerema xwe dikarî hinek qala atmosfera çandî û meylên edebî yên li Ameda wê demê bikî û cudatiya Gökalp û Şehir çi bû ji yên din?

Li Diyarbekira salên 1963-65an de ev rojnameyên navçeyî hebûn: Demokrasiye Güven, Dicle, Diyarbakır, Mücadele û Yeni Yurt. Yên ku danûstandina min bi wan re hebû ev bûn, lê danûstandina min bêtir bi Demokrasiye Güven û kovara wê ya edebî bi Karacadağ Mecmuası re bû ku ev paşiyê nav guhart bû Güven.

Ez hingê diçûm sinifa 2, di pey de ya 3ya lîseyê. Xwedî û nivîskarên wan rojnameyan dijiyê bavê min de bûn. Ji ber vê jî hevaltiyek me ya hemkûfî ne gengaz bû. Lê bi riya vê şairî/nivîskariyê li ser devê riya hev bi qasî selavkirin û selav vegirtinê hevnasîna me çêbû.

Xwediyê Demokrasiye Güvenê Sabri Şenci bû. Merivekî bervekirî, zarxweş, xwedî kontaktên germ bû. Xwediyê çapxaneyê Mele Efendî (Abdurrahman Efhem Dolak) bû. Ew jî entellektuelek ji medreseyê bû û ji tevgera kurdan a 49an bû. Hin kesên mîna Abdüssetar Hayati Avşar (xwediyê rojnameya Meyyafarkinê), Prs. binbaşı Kemal beg (şair- ji şubeya leşkerî), Hüseyin Arık (şair), Mehmet Mercan (rojnamevan), Ömer Karacadağ (rojnamevan), İzzet Yıldız (rojnamevan), Nazım Önen (çapxaneger) carna serî li buroya Demokrasiye Güvenê dixistin, min wan ji wê derê dinasî. Ji vana bi hin kesan re diyalog, bi hin kesan re jî bi tenê merheba min hebû. Yanî ewqas, ne ku têkiliyek dûr û dirêj.

Hin şair hene ku dinivîsin û şi’ra xwe di civîn û civatan de dixwînin. Yaxud ji bona ku di civîn û civatan de bixwînin, xwe bidin nîşandan, bêyi ku bêne vexwendin jî ji Stockholmê heta Stewrê dikarin bi bazdan herin û malê xwe bifroşin bazarê. Hin hene dinivîsin, li ser daxwaziyê nîşanî hin hevalên ji derûdora xwe didin û heval û hogirên wan berhemên wan dixwînin, belav dikin. Hin jî dinivisîn, diweşînin û paşê vedikişin li koşekî rûdinên; li bendê ne ta ku dengê olana berhema wan li wan vegere. Ez ji vê koma dawî me. Yanî ji bona xwendina şi’ra xwe neçûme civînan an şevan û beşdarî çalakiyek wisa nebûme.

wek şairekî, te di xortaniya xwe de herî zêde ji kîjan şair/şairan hez dikir? Di destpêkê de bandora kê çêbû li ser te?

Hê ji sinifa 2ya xwendegeha navîn (ortaokul) ve antolojiyek min hebû bi navê Şiir Defteri ya Vasıf Mahir Kocatürk. Min di her firsetê de ew dixwend û ji sedî heftê yê şi’rên di wê antolojiyê de hez dikir: Kazak Abdal, Kaygusuz Abdal, Levni, Karacaoğlan, Emrah, Zihnî, Dadaloğlu, Ruhî-î Bağdadî, Nesimî, Necatî, Fuzûlî, Nabî, Nedim, Abdülhak Hamid, Faruk Nafiz Çamlıbel, Namdar Rahmi Karatay, Ümit Yaşar Oğuzcan û gelekên din li xweşa min diçûn. Di lîseyê de meyla min bêtir li ser Fuzûlî, Nedim, Nâbî, Şeyh Galip û Tevfik Fikret bû. Min ji O Belde ya Ahmet Haşim, Şair-î Âzam a Abdülhak Hamid, Elhan-î Şîta ya Cenap Şehabettin û Sis, Hani Yağma ya Tevfik Fikret bi awayek cuda hez dikir.

Ez ji destpêkê de wek mêşa hingiv lê xebitîm. Mêşa hingiv li ser her gul, kulîlk û giyayî datîne, lê dimije û paşê difire diçe li ser yeka dîtir datîne. Ji bi sedan, bi hezaran gul û kulîlk şîrik dimije, paşê vedigere kewara xwe, di nav şanika xwe de hingivê xwe çêdike. Heng (mêşa hingiv) tenya bi gulek an bi kulîlkek ve girêdayî namîne. Ya min jî wisa bû. Ji bona ku di binê bandora kesekî de nemînim min xwe bi yekî ve girênedida. Lê bivênevê her tiştê ku meriv pê re an tê de dijî kêm an zêde tesîrê li meriv dike. Di şi’ra kurdî de jî min hin perçe-şi’rên Melayê Cizîrî, yên Melayê Bateyî û yê Rûhî (Şêx Evdirehmanê Axtepî) dizanî. Min guh dida dengbêjan, stranên govendê, qewl û beytên derwêşan. Guhê min li ser qafiye, rîtim û şi’îriyeta wan hesas bû.

Di şi’rek xwe de “Nizanim Kengê” tu dipirsî: Nizanim kengê/wê têr pirtûkên min hebin gelo?Ev helbest te kengî nivîsandiyî nizanim, miraq dikim çi wê çaxê û vir de têr pirtûkên te çêbûn gelo?

Ew di 1979an de hate nivîsîn. Ji 1970-71 heta 1982yan her êvar TRTê di nûçeyên xwe de radigihand ku “îro hêzên ewlekariyê avêtine ser mala filan merivî an komeleya bêvan rêxistinê, di dawiya lêgerînê de gelek pirtûkên qedexekirî, dokumanên rêxistinî yên çepverû yê pirole (aşırı) derdest kirine.” Her şev TRT bi vê reşmizgîniyê nûçeyên xwe belav dikir. Heta hingê du-sê caran polîs avêtibûn ser mala me jî, ji Qur’an û Mewlûda bavê min pêve çi ketibû ber destê wan dest danîbûn ser û biribûn. Hin ji pirtûkên min jî berî ku ew werin bavêjin ser malê, me ew ya di bawol û tûrikên naylon de dikir binê erdê weyaxud di soba serşokê de dişewitand.

Hin dem hene ku meriv dixwîne naxwîne ji xwendinê têr nabe. Hin dem tên ku meriv bîzoyî dibe, bîzê meriv li xwendinê tê girtin.Niha problema min a hebûna pirtûkan tune ye. Li malê bi qasî 450-500 pirtûkên min hene. Gava yek lazim be û li malê tunebe jî, pirtûkxaneya taxê bi 3 deqîqeyan ji deriyê hewşa mala min dûr e, ku li wê derê peyda nebe ya ji wê derê dikarim sipariş bikim, bixwazim ya jî bi riya metroyê di 20 deqîqeyan de dikarim herim ji pirtûkxaneya navendî ya bajêr bi emanetî bînim.

Tu di nivîsa xwe ya li ser Cegerxwîn de ku di sala 1987an de di kovara Hêvîyê de çap bûye, Seyda wek şairê ronahî û hişyariyê û pira di navbera şi’ra klasîk û ya modern de tarîf dikî ku ruhekî nû daye qalibê kevn. Ber bi dawiya sedsala 19mîn ve Haci Qadirê Koyî jî ev kiribû. Li gor te mirov wekî din dikare wan çawa bide ber hev, ji aliyê cudatî û manendiyan?

Ez li wê derê giliyê şi’r û edebiyata kurmancî dikim. Qet behsa şi’r û edebiyata soranî, hewramî, lorî an dimilkî nakim. Ez bi qasî ku bikarim lêbikolim û analîz bikim, bi soranî nizanim. Ji ber vê jî nikarim muqayeseyek di navbera herdû lehengan de bikim.

Di pirtûka bi navê Farqîn de, cenabê te qala rojnameger Îsa Şans, mitînga bo petrolê, daxwaza perwerdehiya bi kurdî, derxistina kovara Tîrêjê dike. Çapxane, weşangerî, perwerdehî û xweditiya çavkaniyên welêt, ev hêmanên herî girîng in bo netewebûyînê. Bi rastî mirov serbilind dibe ku dibîne di wan salan de di navçeyekê de potansiyeleke ewqas hêja hebûye lê dû re ev wek xebat û hewldanên qurmiçî, miradqutî mirov xemgîn dikin. Li gor te çi bû ev potansiyel, bi kuderê ve çûn?

Çawa meriv heye, wisa jî neyar û hemberên meriv hene. Hemberê meriv ku dewlet be ew rûbirû nayê nakeve ber sînga meriv. Di dewsê de hin kesên ji herêmê peyda dike; şexsiyetek xapînok dide wan û wan li ber pêşberî meriv radike. Ew pêşiyê meriv tune dikin, di pey de piştî ku karê dewletê bi wan xelas bû, ew mîna kaxizê tiwaletê bi ava selebê re têne berdan, bi kişandina sîfonekê dihelin û diçin. Ji ber vê jî têkoşîna tevgerên neteweyî, yên civakî an meslekî pêşkêş û rêvebirên dûrbîn, kûrbîn û kesên realîst û xwedî mêjiyên analîtîk dixwazin. Dînamîkên wê potansiyelê bi hindikî realîst û dûrbîn bûn; bi realîteya civaka xwe dizanîn, hezrê hêza xwe û ya hember dikirin. Lê belê:

Rejîma mîlîtarîst-kemalîst ji vê potansiyelê tirsiya, bi alayên cendirmeyên komando gund û bajar dorpêç kirin, li xelkê îşkence kirin (ji bihara 1970 pê de). Gel çavtirsandî bû. Ji dînamîkên vê potansiyelê hin jê ji Farqînê bar kirin, çûn.
Ji bona li dijî vê potansiyelê bikar bînin, rejîm sofî û nîvmelayên şerîetxwaz li dijî vê potansiyelê organîze kirin. Ew jî bi sûcdarkirina “kafirî, rafizîtî, fasiqîtiyê” li dijî dînamîkên vê potansiyelê propaganda meşandin. Bi vê hêza dînamîkên mayî lewaz ket.
Hin xortên me yên ji nasîna realîteya civaka me dûr, wek dûvajoyên çepên metropolê bi awayek populîst, xwendekarên lîse û yên xwendegehên navîn (ortaokul) li dora xwe kom kirin û ew bi sloganên tûj li dijî dînamîkên vê potansiyelê rakirin ku wê pasîfîze û bêrûmet kirin. Bi teqlîda çalakiyên goşîst ên li rojavayê Tirkiyê yên pûç; wekî rojek du roj dagirkirina zeviyan an li ser dîwarên xanî û mizgeftan bi nivîsandina “Yaşasın Mao, Lenin, Stalin”. vê potansiyela jî kirin ber dasa êrîşên kevneperestan.
Di pey wan de derketina tevgera çekdar an têkoşîna çekdarî wê potansiyela berê ya ku bi realîteya civaka xwe dizanî ji holê rakir.

Îro jî li ber çavên me bajarên me yek bi yek tên tunekirin. Kurd careke din ketine ser riya koçberiyê. Gelo tu vî şerê li nav bajaran diqewime û bûye sedema wêranbûna gelek bajarên me yên herî zêde kurdperwer wek Nisêbîn, Cizîr, Dêrik, Kerboran, Gimgim, Farqîn, Sûr, Hezex -em nizanin hê çend bajar di dorê de ne- çawa şîrove dikî?

Ev bajarên li jorê jê gilîkirî, Sûr ne tê de wekî din hema ji dema cumhûriyetê vê de hemî bajarên kurdperwer, kurdîaxêf û Kurdistanî bûn. Di dema partiyên PKKê yên legal de jî gişt wek embara dengdayina wan xebitîn. Ji xwe li wan deran “özyönetim”ek neîlankirî hebû. Bi provokasyona Erdoğan be an na, li wan deveran şerên navbajêr kirin herwekî mala xwe bi serê xwe de xirabkirin bû. Ew bajarên kurdperwer gişt wêran bûn, sermayeyê darayî yên wan cihan îflas kir û nişteciyên wan deverên wêran jar û hejar bûn, cîhelayî bûn,bi derî û dertûnên biyaniyan ketin. Di şoreşê de metoda şerê navbajêr metodek şoreşger e; lê belê ku ev li bajarên metropolê yên endustriyê bibe û bi şertê ku bi wî şerî çerxa berhem-afirandin an fînansa dewletê serûbinê hev bike. Lê ev şerê ku li van bajaran çêbû wek şerek mîna şerê Pûgaçef bû û mehkûmê têkçûnê bû.

Stratejîst an serkanên (kurmay) vê planê belkî wisa fikirîn: a) Bi şerê li dijî DAIŞê kurdên Rojava sempatiya ewropiyan bi dest xistin û ewropî dizanin ku Erdoğan di binî de piştgiriya DAIŞê dike, ango ewê “bi me re bin”, b) Hin deverên wekî SÛRê di bin parastina Unescoyê de ne, ewê Unesco û pê re jî NY (BM) wê dengê xwe li hember Erdoğan rakin, c) Ji ber dozparêziya mafên mirovî û van herdû xalan ewê dewletên ewropayê û dînamîkên antî-Erdoğan ên li Tirkiyê piştgiriya PKKê bikin. Lê hezrê van xalên ha nekirin: a) Dewletên ewropayê ji aliyekî ve li hember mîlîtanên DAIŞê yên di nav xwe de di tengasiyê de ne, b) Ji aliyê aborî ve di krîzê de ne û bi vê jî bi sergêjiya navxwe bilî ne, c) Ya herî girîng jî hema ku ji Erdoğan re bêjin hêşê mêşê, Erdoğan ewê deriyên sînorên xwe yên ber bi Ewropayê veke û berê lehiya du milyon koçberên ji Sûriyê, Efxanistanê, Somaliyayê bide ku di encamê de ne YE (AB) bimîne û ne sîstema rojava. Wekî dinê çîroka “özyönetim”a bajarkî an ya “kanton”î bi serê min nakeve. Ji ber ku ew statuyek siyasî nadin Kurdistanê. Têkoşîn an şerê ji bona azadiyê divê statuyek wek otonomî, federasyon an serxwebûna Kurdistan(a bakur) bide pêş xwe, nexwe ev şer dibe şerê ji bona felsefeya “şer ji betalî çêtir e”yê.

Mirov qala Tîrêjê neke û derbas bibe nabe. Di sala 1979an de piştî dora şêst salî li bakur we kovarake seranser kurdî derxist. Ji bo we, girîngiya kovareke kurdî çi bû? Şertên wê demê çawa bû ji aliyê kovargeriyê ve?

Berî her tiştî divê bêjim ku para şerefê ya derxistina kovara TÎRÊJê ya rêvebiriya KİP/DDKD û bi taybetî jî ya Ömer Çetin, M. Elî û Ahmed Beğik e. Ku ew û biryara wan a siyasî nebûna ewê TÎRÊJ derneketa. KİP/DDKD hingê bi navê Devrimci Demokratik Gençlik bi tirkî û kurdî kovarek legal derdixistin, lê dixwestin ku kovareke seranser bi kurdî ya wêjeyî jî derxin. Ji bona zazakî kar û xebata Malmîsanij berdest û amade bû, lê ji wan re yek lazim bû ku barê beşa kurmanci bide ser milê xwe. Ji bo wê jî pêşniyaza xwe li min kirin.

Ji bona min hingê, niha û sibê jî Kurdistan wek laş e, ku goşt û hestiyên wê kurd in. Xwîna wê ya ku vî laşî zindî dihêle an jîndar dike zimanê kurdan e ango kurdî ye. Bêyî kurdî kurd ne tu tişt in û bêyî kurdan jî Kurdistan nake pênc pere. Bi bikaranîna zimanê kurdî fonksiyonên kompartimanên mêjî yên tefekkur, tesewwir û texeyyula entellektueliya kurdî pêşve diçe û dikare pêşve here. Axaftin şeklê wê yê pratîk û rojane ye, lê pê xwendin û nivîsandin çerxa wê ya mekanîzma entellektuelî ye. Ku em çerxa mekanîzma xwe ya entellektueliya kurdewarî bi ger xin, hingê ewê hişmendiya me ya sosyal-polîtîk-kulturel a kurdî jî geş bibe, xurt bibe û ferehtir bibe. Ku berikên çekdarekî biqedin çeka wî ya agirber naşixule, di dest de dibe mîna dar. Lê hişmendiya meriv di her rewş û hoyê de li kar e. Bi vê hişmendî û mebestê, ji ber ku ewê kovar seranser bi kurdî û edebî-hunerî bûna min xwe da ber barê xebata TÎRÊJê.

Kovareke seranser bi kurdî, ewê derew an bahaneya ku ”bi kurdî berhemên edebî yên modern nayên nivîsin” birizanda. Ev kovar ewê bergeh li ber dilxwazên bi kurdî nivîsandinê vekira. Ev kovar ewê tirs û bizda xwedîderneketina li hêjayiyên xwe yên dîrokî, civakî û çandeyî vemalişta. Û wisa kir jî. Bi tenê ne ew jî: Heta hingê zimanê axaftinê yê di kongre û komeleyên kurdên Tirkiyê bi tirkî bû. Di pey TÎRÊJê re bi rexne, êrîş û hewldanên alîgirên wê bi hindikî li Swêdê zimanê axaftina kongre û komeleyên kurdên ji Tirkiyê hatî, guherî bû bi kurdî.

Bi saya tevgera TÎRÊJê xortên kurd ên sosyalîst, komunîst, antîfeodal li meydan û salonan bi serbilindî gotin “Ez Şêx Seîdê kal / Bijişk Fuad im”. Heta hingê xwenda û siyasetmedarên kurdan ji ber şerm an tirsa ji kemalîst-komunîstan Şêx Seîd wek yekî kevneperest û tevgera wî jî wek tevgerek feodal dinirxandin. TÎRÊJê ew tirs şikand. Di xebata TÎRÊJê de ez bi tenê ji nivîsên xwe berpirsiyar bûm. Min bi îmzayên wek Rojen Barnas, Filît Totanî, Ferîdûn Salar, Serxas Arda, Mihemed Qasim şi’r, gotar, çîrok, werger, nivîsên li ser folklorê û raberî (pêşgotina hejmarê) amade dikir. Her tiştê wê çi bigire îllegal bû. Ji bona agahiya li ser rewşa kovar û çapemeniya bi kurdî ya wê demê binêrin li nivîsa Faris Medeni Marsil ya “Ka bêje Rojen Barnas kî ye çima ew bi kurdî şiîran…” www.kurdinfo.com/gotar_bixwine.asp?d=596”

Tîrêj çiqas dihat xwendin? we çawa belav dikir? potansiyela xwînerên kurdî çiqas bû wê çaxê?

Digotin ku her hejmar bi qasî 5000 nusxe tê çapkirin. Lê ez bi awayê belavkirin, nîsbeta firotan û hejmara xwendevanên wê nizanim. Karê kovar an rojnamegeriya kurdî karek ji bona firotanê nîn bû, lê ji bona têkoşîna mîlîtanî yaxud ragihandina dengê navenda rêxistinê li sempatîzanan bû.

Bi saya Tîrêjê te dest bi çîroknûsiyê kiriyî û te di kovarên Hêvî û Çirayê de jî demeke kurt domandiyî. Bi ya min ev çîrokên te bûne wek neynikekê bo ruhê civakî yê wê demê. Ger Tîrêj temendirêj bûya kî dizane wê çend nivîskar û şairên din jê derketina. Ev jî nîşan dide ku dîroka me ya çandî jî eyn wek a siyasî parçe parçe ye. Hê di destpêkê de her tişt tê qurmiçandin. Mirov nikare bi salên dirêj qala dewama tiştekî bike. Ji bo vê rewşê tu dikarî çi bêjî gelo?

Dixwazim vê bêjim: Ne ku kurmanciya min ji ya herkesî xurttir û tekûztir bû ez derketim pêş, lê ji ber yên ji min zanatir û şarezatir xwe nedan ber karê bi kurmancî nivîsandinê min ev kir. Lê ew ”zana û şareza” di dema ku di bazarê de kurmancî êdî pere kir hê derketin meydanê û wek şêran êrîş birin ser sifra hazir.

Ku bobelata dema cumhûriyetê bi ser me de nehata, kovarên wek JÎN, HAWAR, RONAHÎ bi berdewamî derketina, ewê hem sewiya kurmanciya me ya îroyîn û hem jî ya entellektueliya me bêqiyas bilindtir bûya. Di 1985an de gava min kovara JÎNê xwend dilê min bi halê belengaziya entellektueliya me ya îroyîn şewitî. Hema DİCLE-FIRAT li weşana xwe berdewam bûya û çend rûpelên dîtir ji kurmanciyê re veqetanda ewê heta serdema TÎRÊJê bi dehan çîroknivîs an romannivîs derketina. Lê heta ku Edip Karahan mir jî nekarî pereyên hejmarên firotî yê DİCLE FIRATê berhev bike.

Rojnamegerî karê serdema bûrjûwazî û yê piyaseya serbest e. Rojname û kovar an bi riya stendina îlan û reklaman dikarin xwe xwedî kin an jî bi subvansiyona dewletê yaxud piştgiriya darayî ya kes û dezgehan. Wekî dinê bi firotana yek bi yek nusxeyên xwe tu kovar nikare xwe îdare bike. Gava rojname an kovarek xwedî îmkanên darayî nebe, bixwaze jî nikare weşandina xwe bimeşîne. Vêca wek yên kurdan ku du hejmar derkeve û di ya sisiyan de bi biryara mehkeme an polîsxaneyê bên girtîn û perçiqandin, hingê qewlê te ve miradqutî dibe. Heta ku kurd nebin xwedî dewleta xwe ya serbixwe ewê ev rewş her wisa berdewam be.

Cenabê te xwînerekî çawa ye? Tu zêdetir çi dixwînî van salên dawî? Çi, kê diecibînî?

Ez xwendevanekî normal im. Ku besta min lê vebe bi awayek gurr (intensîf) dixwînim. Niha besta min tune.

Cenabê te niha li ser çi dixebite, em ê şi’r an nivîsên din ên nû kengî bikaribin bixwînin?

Şi’rên min ên nû yên di pey derketina Kadizê di kovara Nûbiharê de derketin. Bi qasî ku pirtûkek nû pêk bînin şi’rên min ê nû hê çênebûne. Li çîroknivîsî û romannivîsiyê jî nafikirim.

Nivîsên te yên di Bi Kurmanciya Gewr de ku ji mîtoloji, wêje, dîrok, ziman bigre heta meseleyên rojane pêk tê, min bixwe gelek sûd ji wan girtin û bi ya min îro jî nivîsên pir bikêr in. Xuya ye te bo mijaran cur be cur serê xwe gelekî êşandiye û ew parve kirine. Gelo te êdî dev ji nivîsên bi vî awayî berdane?

Erê, lê! Hefteyek berê neviya min a 10 salî, Nazenîn jî ji min re digot: ”Kalo! Hema heta niha te çar pirtûk nivîsandin? Çima ewqas hindik?” Belê wextekî min jî hin tişt nivîsandin, lê min bala xwe dayê ku ez dinivîsim û ez bitenê dixwînim. Heta rûpelsazê wê kovar an pirtûka ku nivîs tê de tê weşandin jî ew naxwîne. Loma jî min dev jê berda. Carcarna ku besta min lê vebe şi’r dinivîsim.

wek nivîskar, dema mirov li derveyî welêt dijî, ev mesafe an dûrbûn gelo li mirov çi kêm dike an çi zêde dike li gor cenabê te?

Gava meriv li welatê xwe ye saet bi saet pê re, di nav herikîn û guherîna jiyanê de ye. Li derveyî welêt herçend hişê meriv li ser welêt be, bi şev û bi roj meriv bûyerên li wê derê bişopîne jî ew elektromanyetîzma şîn û şayî, êş û jana li wê bi qasî hêza li wê derê tesîrê li meriv nake. Ji ber ku hingî çembera pêlên elektromanyetîk ji navenda xwe dûr dikevin ew çend jî lewaz dibin. Wekî dinê pêlên elektromanyetîk ên jiyana li welatê nû jî ku meriv li wê derê ye sinyalên xwe dişînin. Herdû alî carna li hev diqelibin û jê qezayek psîkolojîk çêdibe. Bi hezra xwe meriv xwe li welêt dibîne, lê ew welat welatê wê roj û gava ku meriv bi cih hiştiye; ne welatê roja îroyîn e. Ku meriv herê dê bibîne ohooo gelek tişt guherîne. Meriv bi xwe jî guheriye helbet, lê haya meriv ji guherîna meriv bixwe tuneye.

Li welatê nû (wekî Swêd) meriv bi hêsanî dikare bikeve nav krîzê: Gelo meriv ji bona welatê xwe yê kevin binivîse? an ji bona kesên li welatê nû? Ku ji bona welatê jê hatî binivîsî, tê li gora rewş, hest û refleksên berê binivîsî, lêbelê ew rewş, hest û refleksên ewçend sal berê guherîne, ne yên nihoyî ne. Ku ji bona kesên li welatê nû binivîsî, berî her tiştî divê bi temamî hînî rewş, hest, rabûnûrûniştn, refleks û reaksiyonên wê civaka nû bibî. Ew jî wextek dûrûdirêj dixwaze. Jê re jî jiyana meriv a mayî têr dike an nake, nizanim. Dikarî tiştek yaxurî binivîsî û hunerên canbaziyê bikar bînî; li cem kurdan bêjî ”êh… Swêdî wisa difikirin û ji bona ku ew jê fêm bikin, min wisa nivisandiye” û li cem wan (Swêdiyan) jî bêjî ”kurd wisa difikirin, wisa tevdigerin, ne sûcê min e.” Lê ew rewş an canbazî dê heta kuderê pere bike?

Aliyên qenc û dijwar ên herdû aliyan jî hene: Serbestî an netirsîna ji polîs, ji atmosfera ”bindûmanbûyin”a civakî xelasbûn, bi serê xwe an objektîf fikirîn aliyên wê yên qenc in. Lê piraniya xwendevanên te yên heyî û yên potansiyel, bûyerên nû û refleksên nûza li wê derê, li dûrî te ne, ku ev jî aliyên wê yên neyînî ne. Xweguhe randina (adaptebûna) civakeke nû bi serê xwe problemek mezin e.

wek mezinekî me, pêşniyazên we bo kovara me, xwîner û nivîskarên kurdî çi ne?

Zarema îro gihîşte ber destê min. Bi tenê pê re gihîştim ku li naverokên wê çavek bigerînim. Çapa wê paqij û spehî ye, pîroz be. Bêguman kovarek bi tenê ne berhevoka nivîsaran e, lê divê ku di heman demê de ji bona xwendevanên xwe rêberê hînbûna rastnivîsîna wî zimanî be jî. Ez wekî xwendevan gelo li tiyorîzekirin an teorîzekirinê bi çavê rast bilêvkirinê lê binêrim? Em ê awayê xwendina îngilîzî bi şêweyê erebî (tiyorîze) an bi awayê xwendina fransizî (teorîze) hilbijêrin. Em ê bêjeya xwendevan a kurmancî ku ji aliyê 20-25 milyon kurmancîaxêf ve tê fêmkirin û zanîn çima bi xwînera hişkehişk a farisî soranî biguhêrin?

Dixwazim bi bîranînekê gotina xwe biqedînim. 25-30 sal berê Hesenê Metê, Firat Cewerî û w.d. meyla xwe dabûn ser wergerandinên çîrokên klasîk ên rûsî. Wan ji swêdî an tirkî werdigerandin kurmancî, ji bona nîşanî kurmancan bidin ku çîrok bi vî awayî têne nivîsandin. Di wan salan de Dr. Celîlê Celîl hatibû Swêdê û li wan bûbû mêvan. Di sohbeta şevê de jê dipirsin “Mamosta! Çawa ye ku meriv klasîkên ûrisî wergerîne kurmancî?” Dr. Celîlê Celîl jî dibêje baş e. Bi şev carek du carên dinê jî eynî pirsê jê dipirsin. Dotira rojê serê sibê li metbexê Hesenê Metê dîsa jê dipirse ”Bera keko, bi te çawa ye ku meriv çîrokên rûsî yên mîna Çexov wergerîne kurdî?” Celîlê Celîl lê dizivire û bi hêrs dibêjê “çi ye hun pey guyê xelkê ketine? Herin li pey tiştê xwe bigerin, tiştên xwe binivîsin!”

Em gelek gelek spasiya cenabê te dikin bo vê hevpeyvînê û elbet ji bo ew şi’rên te û hemû nivîsên te yên qedirbilind mala te ava! Siheta te xweş be!

Bi hêviya jiyanek serbilind û biserketî

Stockholm, 8.3.2016

Mihemed Şarman: “Mirov, qasî mîrazê xwe mirazşikestîyê xwe ye jî”

Hevpeyvîn bi Emîr Hesenpûr re

Nîqaşek li ser ‘Hamal Kürt’ an Hemaltîya Nû ya Mücahit Bilici

Leave A Reply Cancel Reply

Hevpeyvîn Ligel ROJEN BARNAS

Related Posts

Mihemed Şarman: “Mirov, qasî mîrazê xwe mirazşikestîyê xwe ye jî”

Hevpeyvîn bi Emîr Hesenpûr re

Nîqaşek li ser ‘Hamal Kürt’ an Hemaltîya Nû ya Mücahit Bilici

Leave A Reply Cancel Reply