Helbestkarek di Kevaneka Niştîman de

Helbestkarek di Kevaneka Niştîman de

CEMAL MELAYÎ – JI SORANÎ: HEWAR ASA

Dibe ku bêhtir ji sih salan e tu helbestkar li rojhilatê Kurdistanê, bi qasî Celalê Melekşa nav û dengê xwe belav nekiribe û helbesta kêm helbestvanan bi qasî ya wî di nava çîn û tebeqeyên curbicur ên civakê de cih girtibe. Celalê Melekşa ji wan kesatiyan bû ku hertim piştgiriya eniya nû dikirin da ku riya tije strî û astengî ya zimanê kurdî ber bi asoyên ronîtir ve bibin. Helbestkarekî xemxurê gel, welat, çand û wêjeya kurdî bû, pir tişt di jiyana xwe de ezmûn kirine û wek gelek helbestkar û nivîskarên mezin ên kurd, di jiyana xwe de tûşî gelek perîşanî, derbiderî û bêxudaniyê hatiye, hewangeha xwe ya ewle û rehet bi tenê di nava helbest û çîroka kurdî de dîtiye. Ew helbestkar ku çaxekê dibe endamê “Kanûnî Nûseranî Îran” û bala nivîskarê mezin ê Îranê, Ehmed Şamilo dikişîne. Melayî tevî xebatên xwe yên wêjeyî, xebatên rojnamegeriyê jî dikir, li kovara Sirwe dixebitî ku ev kovar yekem kovara wê demê ya rojhilatê Kurdistanê bû. Bi vê hemû tecrubeya xwe ya mezin ve, mixabin heya niha tenê du berhemên wî hatine çapkirin, yek dîwaneke helbestan bi navê Zirey Zincîr Wişedîlekan, a din jî komeke çîrokan a bi navê Karesat e.

Tevî hemû kêmasiyên ji aliyê teknîk û nûxwaziyê de û tevî asanî û hêsaniya naverokê ev her du berhemên Melekşa du zarokên rasteqîne yên serdema xwe ne. Herwiha neynika hemû êş, derd û şikestinan bûn, hewl dane pir rastgoyane bibin neynik û şahidên wê cîhanê. Cîhanek ku armanc tê de yek li dû yekê dipijiqîn û winda dibûn. Ne niqirandinî û pesindan e, heger em bibêjin ji hevdem û hevtemenên Celalê Melekşa, di vê beşa Kurdistanê de, tu kes bi qasî wî di nava qada neteweyî de tevnegeriyaye û helbestkarên bi qasî wî siyasî jî nebûne.

Reng e qedera kêmîneyan li her welatî bi taybetî li Rojhilata Navîn, ku gelê Kurd lê ne, ev be ku her tevgereke wan şîroveyên siyasî jê re dihên kirin, yan jî dibe bi tenê ji ber ku tu bi zimanê kêmîneyan dipeyîvî mohreke siyasî li te bihê xistin! Vê siyasîbûnê û viyana welat, çengê xwe li ser helbestên me daniye, bi taybetî li ser helbestên gelek helbestvanên Başûr ên mîna Şêrko Bêkes, Letîf Helmet, Refîq Sabîr û Ebdula Peşêw. Her ji ber hindê jî li Rojhilat, helbesta siyasî li cem helbestvanên me, li gorî şert û mercên civakê û rewşa jiyana gelê me dihatin nivîsandin. Gelek helbestên hatin nivîsîn, bi sedema ku siloganîk û îdeolojîk bûn, zû bi zû dihatin windakirin û jinavbirin. Helbestên me yên din jî hebûn ku dixwestin hevsengiyekê di nav helbestê û siyasetê de biafirînin û yê herî serkeftî di vê qadê jî de, Celalê Melekşa bû. Ew bixwe ne bi tenê nûnerek bû, belku eniyek bû, ku şoreş, şer û pirsgirêkên hêzên siyasî û pevçûnên wan bi çavên xwe dîtibûn. Wî bi wateya rasteqîn, şikestin tecrube kir û ji şikestinê serî hilda. Wî refleks li hember zulm û zordariyê, nedadiyê û kêm û kasiyên welat nîşan dida, jixwe ev taybetmendiya herî sereke ya Melekşa bû; ew xwediyê kesayeteke wiha bû ku li hember her tiştî refleksa xwe hebû û bi berçavka xwe ya taybet nerindî û nehezî, heta xweşikiyên serdema xwe jî dibîne û weke mirovekî rastgo, şahidiya xwe û cih û dema xwe dike.

Lewra em dikarin wî wek helbestkarekî bi nav bikin ku heyameke dirêj û heya niha jî, şêniyê nav kivana welatekî bûye ku hertim şerê man û nemanê tê de diqewimî. Celal Melekşayî, doza parastina ziman, çand û hebûna neteweyekî di nava berhemên xwe de dikir; ev faktorên han helbestkarekî diafirînin ku nikare tiştekî ji derveyî welêt di hişê xwe de bixemilîne, heta ku li cem wî eşq û dildarî jî piştî hebûna welat wataya xwe didin. Heta vir, bi tenê aliyekî çîroka Celalê Melekşa ye, tê de behsa wê atmosferê hat kirin, a ku helbestvanî di nav de dest bi afirandinê kirî û şopên berhemên wêjeyî, ji aliyê naverokê de xêz kirî. Lê derbarê wê yekê ka çawa û bi çi awayî ew naverok derbiriye û di formeke xweşik de dariştiye, ew mijareke din e.

A ku haşatiyê hilnagire û hemû nivîskar û hizirmendên qada wêje û fîlosofîyê li ser lihev in, ew e ku ziman beşa herî giring a her berhemeke wêjeyî ye. Bi gotineke din, her tişt di ziman de diqewime û nivîskar dikare bi riya zimên dinyaya xwe bişayesîne. Hevokeke pir navdar a fîlosofê alman, Heidegger heye dibêje “Ziman avahiya hebûnê ye” anku me ji derveyî zimên tu hebûneke xwe nîne, yanî hemû mal û milkê me ziman e. Li vir du cureyên nerînan derbareyê zimên xuya dibin. Cureyek ji wan nerînan, ku ev nerîn zêdetir li cem nivîskarên postmodernîst dihê dîtin, ziman weke armanc didin zanîn, her di nava zimên de jî helbestê dinivîsin û ew wisa bawer dikin ku hema helbest bixwe yek ji rûdanên zimanî ye. Cureyê duyemîn, ku temenekî dirêj di nava piraniya gel û neteweyan de heye û zû bi zû dihê bidestxistin, ew helbestkar in ku ziman wek amrazekê dibînin, ku bi riya wî peyama xwe pêşkêşî civakê dikin. Bi hevokeke din, ev grûp ziman dixin xizmeta armanceke mestir ku Celalê Melekşa wisa dibîne; ew armanca vegêrana çewisandin, kuştin û binpêkirina mafên neteweya wî dide û di vê rê de dixwaze dengê xwe bigihîne guhên serdestan. Bi vî awayî, ew helbest li cem Melekşa pesend e, a ku bikare bi riya wê vegêrana jîn, derd û keser û kovanên xwe û welatê xwe, herwiha wan xefk û davan bike ku dijminan ew vedane.

Ku min xwe nas kir Dinya şer bû
Şeveke doman, tarî…tarî! Şewqeke dûr

Ji asoyên herî dûr ê jiyana min Weke xetîrê pêketibû
Lê belê rê
Tije asteng û kendal bû Astengiyeke dûr û zirav! Şewqa hêviyan gişe giş jê dihat Ji bo cem xwe gazî min kir

Ez radikişandim
Hêz dida pêngavên min
Hizr û xeyala wê ez dibirim!
Gelek sal
Bi qasî salên emrê min
Min rê birrî
Min gopalê hesin şikand
Sed solên polayî min dirandin
Her pêngavek, birîneke kûr
Rê tev jan û dirî bû
Hêza hêviyan ez ber bi armancê dibirim Ez giham û dil tije xwestek, hêvî û xem Li xwînê gevizî
Westiyayî û bêhêz
Qedem şikestî
Min himbêza xwe ji şewqê re vekir
Lê mixabin, mixabin, mixabin
Ew xetîr çavê gur bû.

Bêyî tu ravekirinekê, bi zelalî sembol û motîf dibêjin me ka em bi kîjan helbestê û çi cure nerînan re rûbirû ne. Ew hemû derd, meş û rijandina xwîna dil, ji bo ku bigihîje ronahî û azadiyê bûye, lê dawiyê ew çirûska xetîrê, ku biryar bû jiyana me ron û ronahî bike, derket çavên gur, ku em xapandibûn û ji bo kuştina me amade bûn. Bi zelalî xuya dibe, ka çima ziman, sembol û motîf tev di xizmeta ragihandina peyamekê de ne, ji bo ku ew peyam bigihîje guhên gel, da ku bi lîstokên kesî neyê xapandin û ji kesî bawer nebe, çiku dibe ku ew mizgîniya rizgarbûnê veguhere banga jinavçûnê.

Ji xwendina helbest û çîrokên Celalê Melekşa xuya dibe û kes mandel nake ku ew kesekî xwedî berpirsiyarî ye li hember welat, gel û jiyana hevzimanên xwe. Li hember wan karesatên bi ser axa wî de hatine, bêdengî û xwedimaldeveşartinê hilnabijêre û bi hemû hêza xwe ve derdikeve qadê. Ew helbesta li ser karesata Helebçe û birakujî û xiyanetkirinê li hevdu nivîsandî, taybetmendiyeke ku di nava hemû helbestkarên siyasî yên kurd de dihê dîtin û bi gotinên yekser û bêperde cîhana xwe, bi zimanekî sade, hêsan û nerm diresimîne. Weke di vê helbestê de:

piling

Li ser çiyayê hêviyan
Li gel şewqa taveheyvê
Lîstok dikir!
Dinya mişt bû ji xeyal, hez û kovanan Guriya findê bo perperok
Xurpîna dilê “gulebax”ê
Çirpîna lingê mêşhingivê
Ji nişkan ve…
Hilbaskî bejna çiya bû
Şirxîna tivingê
Tefeşa heyvê qelişî
Li himbêza sor a çiyayî
Bû asoya hewara xwînê
Gora piling.

Berevajî teşe û şêwaza helbestkarên tevlî siyaset û berpirsiyartiya li hember civakê bûyîn, ji dêvla zimanekî tije ji gotinên zivir û hemasî; zimanekî nerm, xweşik û heya astekê romantîk hildibijêre û bi taybetî sûdê ji wezn û qafiyê jî werdigire, ji bo ku bikare merama xwe bigihîne xwîner, ku dibe di dinyaya îroyîn de, bi nerîna gelek ji xwedî nerînan, ev yek weke xisarekê ye, nabe ku helbestkar bi heman rîtm û zimanê helbesteke dildarî, helbesteke karesat û kuştinê binivîse.

Dibe ku bi sedema wan guherînên bi ser helbesta kurdî ya îroyîn de hatin, ku her roj tevger û bizaveke nû ji dayîk dibe, helbesta Melekşa xwînerên îro razî neke, lê di serdem û dema xwe de, di nava bazineya helbesta siyasî û welatperweriya kurdî de, cih û pêgeheke xwe ya taybet heye û bêguman kesên nûhatî jî dizanin bê ka Melekşa çi valahiyek, di kîjan rewşa dîroka wêjeya kurdî de dagirtiye. Bi awayekî gelemperî, dibe ku mirov bikare gelek tiştên din derbarê Celal Melekşa de binivîse, behsa wê forma sade û teknîka hêsan bike, a ku di helbestên xwe de sûd jê girtî, an behsa wê riwayeta bêveqetyan bike, ku awayê herî normal ê vegêrandina hikayetan e, an jî behsa wan wêneyên helbestkî bike, ên ku ji xeyalê ber bi dîtinê ve diçin. Lê di vir de bi tenê behsa helbestvanekî welatperwer hat kirin, ku hemû keda xwe xistiye xizmeta welat, di rêya wî welatî de her tişt jê hatiye stendin, bi tenê yek tişt jê re maye, ew jî cihê wî ye di nava dil û mala her kurdî de.

Helbestkarek di Kevaneka Niştîman de

Vejandina Zimanê Îbranî

Nûrealîzma Îtalî, Yilmaz Guney û Hêvî

Tehlîlek di Peywenda Teorîya Monomîtê de li ser Çîroka “Meymûn Xanim û Mîrze Memûd”

Leave A Reply Cancel Reply

Helbestkarek di Kevaneka Niştîman de

Related Posts

Vejandina Zimanê Îbranî

Nûrealîzma Îtalî, Yilmaz Guney û Hêvî

Tehlîlek di Peywenda Teorîya Monomîtê de li ser Çîroka “Meymûn Xanim û Mîrze Memûd”

Leave A Reply Cancel Reply