Em, Ew û Dodan

Em, Ew û Dodan

NURDAN ŞARMAN – JI TIRKÎ: BESRA

Di pêşbaziya muzîkê “O Ses” de dîsa kurdek bû yekemin ku pêşkêşiya wê Acun Ilıca dike û kanala wî TV-8 de diweşe. Di sezona beriya vê de xortekî batmanî Emre Sertkaya di pêşbaziyê de bi ser ketibû. Vê carê jî muzekjenekî vartoyî bi navê Dodan bû yekemîn. Digel ku wan tiştek derbarê nasnameyên xwe de negotin, xwedî lê nasnameyên xwe derneketin, bi zimanê xwe stranek negotin jî wek wan piraniya me1 jî piştgirî da van şampiyonên kurd ku ji ber nasnameyên xwe rê li ber gelek nîqaşên îdeolojîk vekirin. Em nivîsa xwe bi Dodan bidomînin ji ber ku Emre bi qasî wî ne di rojevê de ye û li ser wî ewqas nehat nîqaşkirin. Bila şaş nê famkirin, di vê nivîsê de hedef ne Dodan e. Dodan tenê mînakek e ku em di wî de dikarin çavdêriya xwezaya patolojîk û paradoksî ya serdest û bindestan bikin û hin tecrubeyên din û elbet ji ber ku ew di rojevê de ye.

Em ji serî de vê jî bêjin, di vê nivîsê de dibe ku gelek îfadeyên nakokbar li ber çavan keve, ev ji ber xwezaya têkiliya serdest û bindestan e ku îlham jî daye vê nivîsê. Belê, me jî wan jî piştgirî da van şampiyonên kurd lê bêguman sedemên me cuda bû.

Ji ber ku paşiya wî bi me ve bû, me ew rexne kiribû lê dîsa jî me bi xwe nikaribû ku piştgiriya wî nekin. Wek ên piştevanî dan Dodan, sedemên me û kaniyên cuda yên ilhama ma hebûn. Dodan xwe avêtibû bextê me ji ber tawîzên di lehê wê gurûhê de dabû ku tirs û nefreta wan a li hemberî me ketiye halekî patolojîk. Hin ji me Dodan ji vê bêpar nehiştin. Me dizanibû ku Dodan ne ji ber oto-sensurê pişta wî bi me ve ye, ew ji ber şertên li paş sehneyê ye ku ew mecbûr e îtaatî wan bike. Me bi sedemên vê sensurê dizanibû û sedema van jî: digel ku ew bixwe muzîkjenekî profesyonel e, qebûlkirina wî ya rêbertiya juriya medyatîk ku ne hêjayî neynûka wî ne, birrek amator layiq dît ku bibin reqîbên wî û hê gelek tiştê din. Me dizanibû bêyî ku ji xwe tawîz bide ew nikare li ber deriyê serdestan bibe notirvan jî. Ji wêdetir, Dodan jî êdî bêzar bûbû ji ber durûtiyên serdestan û ewên ku ew şertên giran layiqî wî dîtibûn. Ev bû tişta me ji zimanê laşê wî yê ku her diçû giran dibû û bêtevger dibû -belkî jî me dixwest wisa bibînin- fam dikir. Ji bo xatirê vî haletî ruhiyeta wî be jî, me berê xwe jê neguherî, wek ku em bêjin “ne tu, bila yên tu kirine vî halî ji xwe fedî bikin.”

Hin ji me xwe jî rexne kirin. Me rû nedabû Dodan, ew ber bi xelkê ve dehf kiribû. Yek sedem jî ew bû, baneke dewletê ya ku aîdî me ye tunebû ku bi saziyên xwe piştgirî bide û kesên xwedî qabiliyet û şehreza neçin ber deriyê xelkê ku navûdengiya heq dikin bi dest bixin. Ger Dodan wêrektir tevbigeriya, yekemînî û dewama pêşbaziyê biavêta talûkeyê û stranek bi zimanê xwe bigota, bêguman wê bibûya mînaka serbilindiyê. Lê nekirina wî ne ji ber serberjêriya wî bû, ew yekî bêçare bû ku ne li ser sergoyê xwe lê li ser sergoyê serdestên xwe ketibû dafika arezûyên populer ên cîhana modern. Di eslê xwe de, ew kesên li ber diketin Dodan çima ketiye dafika arezûyên cîhana kapitalist lazim e li ber vê biketina. Belê, divê yê bindest beriya her tiştî li ber xwe biketa ku ew dafikên kapitalîst jî tunene li ser sergoyê wî/wê. Him jixwe ew arezûyên madî û manewî -navdarî, îtibar, pere- bi însanbûnê re jî eleqedar in, ne tenê bi dinyaya kapitalist re. Dema yê serwer nasnameya etnîk bipelçiqîne, sînorên etnîk zevt bike, ji bo van arezûyên madî û manewî bi dest bixe, ma ne mecbûr e paşiya xwe bide ‘xwe’? Ger îcrakirina stranên bi ziman û nasnameya xwe qezencek wan madî an manewî tunebe, ji pêşandana nasnameya xwe û dayina deynê wicdanê wêdetir naçe, îjar çi heqê me heye em li bende bin Dodan bi erdemeke awarte tevbigere?

Ji bo me hin kesan, piştgirîdana bo Dodan awêzevedana alîkarî û piştevaniyê bû ku em, ên bindest gelek caran hevdu jê bêpar dihêlin an mecbûr dimînin bêpar bihêlin. Wek hemû bindestan, em jî mehcûb bûn li hemberî xwe. Wek hemû bindestên ku dixwazin vê mehcûbiyetê bitepisînin, wijdana xwe rihet bikin, pêdiviya me hebû li hin ciyan jî em piştgiriya hev bikin bi zordayina bîranînên me yî dema em li hember mirina hevdu jî bêdeng diman. Dodan, herçiqas paşiya wî bi me ve be jî, bo me bû amraza paqijkirina wijdana me. Ji me hin kesan jî, bi saya Dodan ev pêşbazî wek gazinek muzîkal dît li hemberî gotinên serdestan ku em bi her awayî biçûk û bêkêr didîtin. Me estetîk û qabiliyeta xwe ya muzîkal nîşanî wan dida. A din, serdest her tim li ber çavên me berz in. Em bûbûn xwedî wê şerefê jî ku me taqdîr û ecibandina yên ji me berztir bi dest xistibû. Dodan yek stranek kurdî negot lê tişt nabe, me ew dengê wî nas dikir qasî ku em di dengê wî wê olana kurdî bibînin. Bi zimanekî din bibêje jî, dengê wî bi ziman û çanda xwe terbiye bûbû. Dema wî bi zimanekî din distira, wek ku dengbêj be me lê guhdar kir. Wî hemî êş û rengên, li gor wan, ên Anadolê li gor me yên Kurdistanê di dengê xwe de hewandibû. Li gor wan “pêşbazê rojhilatî”yekî kemilî, bo me jî “pêşbazê me yî kurd” bû ku me li ber serdestê xwe dikaribû pê xwe îspat bikin.

Wek hemû bindestan, em ên ku her tim li hemberî serdestan marûzî têkçûnan mane, pêdiviya me bi serfiraziyekê hebû ku em bêjin me zora wan biriye. Di şexsê Dodan de, me û wan şer dikirin. Me yekemîniya Dodan wek rizgarbûna ji mehkûmiyeta têkçûnê be didît. Bêguman me xwe dixapand dema em difikirîn ku me li qada serweran me îdiayên wan pûç derxistine. Wek hemû bindestan, me jî pir dixwest em serfiraziyek sembolîk bi dest bixin û sebra xwe pê bînin. Wek li her derê cîhanê, serfiraziya yekî ji bindestan -ev çawa dibe bila bibe- di nav bindestan de wek serfiraziya hemû bindestan hatibû kolektivîzekirin. Kesî nikaribû ji vê bireve.

Serdest pir baş hay jê heye, ê bindest li hember wan çiqas tengijî ne û çiqas dixwazin wan têk bibin û gelek tiştên din ku wan dane ser hev û di xwe de tepisandine. Serdest, wek sosyoterapîstekî baş, muqtedîr in jî dafik an qadan ava bikin ku yên bindest tatmîn bikin, hêrsa wan bêtesîr bikin, wan kedî bikin û wan ber bi aliyê xwe ve bikşînin. “O Ses Türkiye” jî yek ji wan qad an dafikan bû ku di şexsê Dodan de hesteke sixte ya serfiraziyê bi me bidin çêkirin, arezûyên me yî li dijî xwe tatmîn bikin, enerjiya me terbiye bikin û kedî bikin.

Serdestan li dijî nijadperestên xwe bi nivîs û gotinên xwe Dodan parastin. Ew hevnijadên xwe şermezar kirin ku gerdûniya muzîkê fam nakin. Bêyî ku li rastiya meseleyê binêrin, di şexsê Dodanê ku xwe bênasname kiribû û taqlîdê miriyan dikir, ew muxalefeta nehewce ya serdestan li hemberî hevdu çiqas eceb bû. Digel ku paşiya wî bi me ve û “xwe” ve jî bû, çawa ku me nikaribû Dodan ji nasnameya wî xalî bikin, wan jî wek me nikaribûn wî ji rastiya wî xalî bikin. Serdestên di aleyhê wî de dipeyivîn ji kurdbûna wî aciz dibûn, ên ew diparastin jî di eslê xwe de, ew ji ber başbûna dengê wî ne lê wek bindestekî îtaatkar, bêîtiraz pesnê wî didan û piştgiriya wî dikirin.

Ger yekî bindest qebûl kiribe bi yê serwer re li ciyekî be, mecbûr e wê tirs û nefreta li hemberî xwe kedî bike, bawerî bidê û wî/wê aram bike. Lewra di vê pêvajoya bihevrebûnê de yê bindest jî wek sosyoterapîstekî tevdigere. Ma “kî ji yê bindest bêtir amade ye ku wê wateya berbad a civakê têbigihêje?”2 Nefret, tirs û paranoyaya juriya serwer ku ji gerdûniya muzîkê -ger ne kurdî be(!)- bawer kiriye û elbet muzîk ji ziman, dîn û nijadê xalî kiriye(!), ewqas mezin bû ku, wek a serwerên din î fermî û sivîl, ji bo xatirê reytingê jî nikaribûn danîna aliyekî. Ji ber vê pir bi temkîn tevdigeriya Dodan. Pir bi baldarî tevdigeriya Dodan ku ew nevrozên fobîk ên serdestan şiyar neke an bi tev nede û tenduristiya ruhî ya serdestan qet xira neke. Tişta ku ew kir şampiyon ne tenê dengî wî bû, ev baldariya wî jî bû. Bi saya van tevgerên wî yên ‘baş,’ jurî bi saya Dodan sempatîk dibû bi vê alikarxwaziya xwe ya sixte. Digel ku ew bi temamî ji nasnameya xwe xalî bûbû, bi kurdî ku zimanê muzîka wî ya bi salan e îcra dike yek stran jî negot, Hadîse digot “bo min pir girîng e ku tu bi azadî stranên xwe dibêjî.”. Murat Boz digot “muzîk mirovan nêzî hev dike, gerdûnî ye. Ziman û dînê muzîkê tuneye.” Ev gotinên ku Freire3 wek pitepitên bîyanîbûyî û bîyanîker pênase kiriye ji ber ku muxetabên xwe ji kirinê/pratîkê bepar dihêlin, her kesî bi hewes çepik jê re lê dixist. Ê serwer careke din ew qabiliyeta xwe nîşan dabû ku bê çawa dikare hemû îmaja xwe ya xirab a ji aliyê bindestan ve, dikare bi durûtiya xwe berovajî bike. Di bin siya ewle ya serweriyê de ewên ji her gotinên wan durûtî difûre, careke din ew qabiliyeta xwe bêkêmasî îcra kirin wek her tim. Ma ji vê normaltir çi heye ku yê serwer ku hebûna xwe li ser tunebûna me ava kiriye, mîrovatiya xwe jî di ser me re îlan bike.

Encam

Tişta bû sedem ku em piştgiriya van yekemînên kurd bikin “ziman, dîn û nijada muzîkê” bû berovajî motoya “ziman, dîn û nijada muzîkê tuneye” ku di vê pêşbaziyê de bi durûtî dihat barekirin. Wan destek dan muzîkek ku paşiya wê bi me rûyê wê bi wan ve ye, me jî, her çiqas paşiyê wî bi me ve be jî, ji ber êwê distrê ji me bû, me gelek wate lê bar dikirin, destek dan wê muzîkê.

Taliya talî me jî wan jî ji serfiraziya wan/ên serwer re li çepikan xist her çiqas ew arezûyên me yên ku bûn sedem em destek bidin Dodan hêvî didin ku daxwaza me ya serfiraziyê û hêrsa me tam ko nebûne. Bi saya Dodanê ku me dixwest bawer bikin ew me temsîl dike, di qadeke ku serweran bexşî me kiribû, me zen kir ku em tê de çalak in lê di rastiyê de me serê xwe ji wan re tewand, wek parçeyek ji wan be em tevgirayan û em nikaribûn ji gotina wan derkevin.4 Me bi hev re entegrasyoneke ku bi kêrî serwerên me tê, pîroz kir. Careke din di mejiyê me ciyê xwe girt ku serkeftina me girêdayî pirbûna tawîzên me ye ku em didin serwerên xwe. Ew serfiraziya sixte ya bexşandî bû sembola jinûavakirina biratiya me (!) ya ebedî û ezelî ku wê her tim xizmeta wan bike. Ew hay ji vê hebûn lê em hay jê tunebûn ku em xalibiyeta wan a mutlaq û têkçûna xwe ya ku me careke din dadihurand, pîroz dikin.

Hemû ew halên ku serdest û bindest tên ba hev, wek şahiyeke birûpoş e ku gelek helwest û tevgerên civakî û psîkolojîk ên nakokbar û xapînok rû didin. Ev şahiyeke govendê ya kolonyal e ku organîzatorê wê yê serdest e, û bi kêf tê temaşekirin. Qadên herî zêde wekhevîxwaz û bitolerans ku yên serdest û bindest dikarin li hev bicivin jî tijî nîşane ne dike ku em bibînin xwediyê wê derê kî ye. Qadên bi vî awayî jî dibin qadên ku serdestbûn û bindestbûn her dem ji nû ve lê tên sazkirin. Serdestê zêdetirîn wekhevîxwaz û bitolerans jî, ew serdest e ku ji bo berjewendiyên xwe çend tawîz daye. Ger pêşbaziya “O Ses Türkiye” de ku serdest bi eşkereyî serdestiya xwe nîşanî me da, stranên kurdî hatibûya gotin, wê ev rewş neguheriya. Ji ber vê sedemê, humanîstên serdest û bindest ku nîqaş dikin Dodanekî çawa be an “O Ses Türkiye”yek çawa be, ji bo me tiştekî bikêr nabêjin. Û ew kesên bi hêrs qala durûtiya alîgirên Dodan dikin jî. Ne gunehê Dodan hebû ne jî yên, wek me, alîgiriya wî kirin jî. Gunehkarê tekane û mutleq serdest bûn. A girîng divê em vê bizanibin, wek ku gelek ramangerên dijmêtinger diyar kirine, heta ev sîstema stabîl ku kaniya gelek patolojiyên sosyolojîk û psîkolojîk e ku serdest û bindestan diafirîne, nerûxe, wê em jî ew jî nikaribin bibin insan. Bi ya min encama dawî ya em dikarin ji vê pêşbaziya ku rastiya wan a acizker û ya me ya belengaz hatin ba hev, ev e.

1 Di nivîsê de qest ji “em” wek ên bindest, kurd in, ji “ew” jî yên nekurd, yanî yên serdest in.

2 Paulo Freire, Ezilenlerin Pedagojisi, wer. Dilek Hattatoğlu-Erol Özbek, weş. Ayrıntı, Stenbol, 1995, r.25.

3 B.n.b., s.66.

4 B.n.b., r.57.

Vejandina Zimanê Îbranî

Nûrealîzma Îtalî, Yilmaz Guney û Hêvî

Tehlîlek di Peywenda Teorîya Monomîtê de li ser Çîroka “Meymûn Xanim û Mîrze Memûd”

Leave A Reply Cancel Reply

Em, Ew û Dodan

Related Posts

Vejandina Zimanê Îbranî

Nûrealîzma Îtalî, Yilmaz Guney û Hêvî

Tehlîlek di Peywenda Teorîya Monomîtê de li ser Çîroka “Meymûn Xanim û Mîrze Memûd”

Leave A Reply Cancel Reply