Bîranîna Mamoste Emîr Hesenpûr

Yazar: HAŞIM EHMEDZADE

Bîranîna Mamoste Emîr Hesenpûr

HAŞIM EHMEDZADE
JI SORANÎ: MEMÊ MALA HINE

Sibê ji xew radibî û plana nivîseke te heye. Ji mêj ve divê te ev kar bikira. Gelek kar hene ku divê te di dema xwe de bikirana, lêbelê te nekirin. Ji bo vê jî te planeke din betal kir. Taştê dixwî, komputerê vedikî û bîranînên xwe amade dikî. Çavek li bîranînên xwe digerînî. “Zanista vegotinê”. Ev peyv dibe sernavê nivîsîna te ku te gelek di zêhna xwe de biriye û aniye. Qet nebe du caran di zanîngehê de te dersa vê daye. Tu pir dixwazî ku vê peyvê bikî navê kitêbeke xwe û tê de hewl bidî vê têgehê bikî Kurdî û di qada vegotina Kurdî de ev têgeh tê bikaranîn, nîşan bidî. Niha tu amade yî û yekem risteyê dinivîsî: “Zanista vegotinê, teoriya nirxandina teksteke vegotinê ye ji bo destnîşankirina cihêtiyên nêrînên vegotinan.” Dîsa çavek li nivîsên xwe yên berê digerînî û hewl didî pênaseyên cihê bêtir derxî holê û di nav pênaseyê de piraniya taybetmendiya vê têgehê kurt bikî.

Hinek westiyayî û dixwazî bi vexwarina qehweyekê ji bo çend deqîqeyan ji nivîsa xwe dûr kevî. Destê te diçe ser ipada te û bernameya facebookê vedikî û nûçeyên nexweş dîsa hemû aliyên hizir û bîra te tev li hev dike. Rojek berê nûçeyeke nexweş jixwe tu xemgîn kiribûyî ku te ji ber vê tiştek nekiribû. Di vê dawiyê de nûçeyên nexweş gelek car wekî brûskekê ji nişkê ve tê û heta demekê te aciz dike û tu gelek memnun î ku tu xwedî şiyana jibîrkirinê yî ku derfeta nû bide te. Naxwe teqez nikarî xwe li van xemgîniyan bigirî. Vê carê bawer nakî. Ji bo ku teqez bikî ka ev nûçe rast e yan çewt e di facebookê de di nav peyamên li jor û jêr de digerî. Na, nûçe rast e! Mamoste Emîr jî xatir ji me xwestiye. Êdî ramanên te dor li te digirin û dinya dibe sîmaya mamosteyê te. Berê xwe bidî çi, di wî tiştî de tu mamosteyê xwe dibînî. “Zanista vegotinê” dide aliyekî. Yek yan du telefon û hinek jî melhezekirin û peyamên di facebookê de, şîroveyên hevalên te û bihîstina vê nûçeyê ji hêla wan ve… Wêneyên cihê yên Mamoste Emîr te dibe heyamên dûr. Rojek derbas bû û bû şev. Niha beyan û awayekî din ê xemê bi pêsîra te digire. Te pê bawer kiriye ku Kekê Emîr koça xwe ya dawî kiriye û te daxuyaniya hevpar a xanima wî Şehrazad û kurê wî Kekê Selah xwendiye û êdî tu şika te nemaye û êdî dizanî ku bi vê xemginiyê rabî. Hevalekî te ji te dixwaze, tu tiştek li ser Kekê Emîr binivîsî. Tu di vî karî de dudil î. Gelo tu dikarî? Tu yê çi binivîsî? Di vê kêliyê de çawa dikarî bi karekî giran rabî û hewl bidî ku fikr û ramanên xwe rêk bixî? Ji xwe re dibêjî jixwe gelek nêrîn û fikrên te û yên Kekê Emîr mîna hev bûn û tu dikarî hinek bikevî pey wan ramanan û bi vî şiklî him wî bibîr bînî him jî derfeta nasandina wan kesên ku tu ji nêz ve agadar î ji kesên din re pêşkêş bikî. Ji ber vê jî biryar didî ku dest bi nivîsandina bîranînên xwe yên li ser Kekê Emîr bidî. Hîn di gava ewil de tu li rastî pirsgirêkan têyî. Divê haya te ji xwe hebe ku zêna te xeletiyan neke. Axir bîranîn gelek bijarte ne û bi awayekî taybet tên bîra mirov. Ew, bi mekanîzma taybetî ya hiş, bîranînan dibin paş û pêş û ev bîranîn ji bîr diçin û tên bîra mirov, dibin derew û rast, êriş dikin û serê te gêj dikin. Xwe bi xwe soz didî ku ji van bîranînan re wefadar bî û bi dirustî wan vebêjî. Tu bixwe birsivê didî û dibêjî ku her kes heman tişt dibêje û tenê “dijbîranîn”ên Andre Malrauks navê xwe ji vê taybetmendiya mirovî ya zêna însan werdigire û ji ber daxwaza zalbûna bi ser van de, hîn talûkeya dîtina yekalî dimîne. Lêbelê çare nîne û kereseyekî din ê bîranîna raboriyê nîne. Di dawiyê de her tişt tenê ziman e û tê ber guh yan jî dibe dîtina berdeng. Hewl didî ku nivîsa xwe bi alîkariya hin ji şêwrên akademîsyenan bikî xwedî pêkhateyekê. “Zanista vegotinê” alîkariya te dike ku destpêk, pêşketin û dawiya vê destanê heye. Tenê vê bişopîne û têkhelkişîna wext, cih û fikran, rapora te/nivîsa te/bîranîna te/gotara te/mijara te/vegotina te/hasretnameya te/derdê dilê te/nalîna te/xatirxwastina te binivîse! Ji xwe dipirsî, te cara ewil kî dît. Gerek di nav zêna te de te dibe xaniyekî kevn ê duqatî li nav Uppsalaya Swêd. Baş e çawa û çima li wir? Bersiv ne giran e. Di payîza sala 1992’an de di Zanîngeha Uppsalayê de te dest bi xwendinê dikî û hîn di destpêka rojên te yên ewil ên di vî bajarî de dibihîzî ku Dr. Emîr Hesenpûr di komeleyeke Kurdî ya vî bajarî de semînerekê pêşkêş dike. Bi pirsan cihê semînerê dibînî, diçî û yekem car zilamekî dibînî ku temena xwe ji bo lêkolîna ziman û çanda Kurdî terxan kiriye. Hêdî û liserxwe dipeyive. Behsa zimanê standard dike û tu yekem car zanayekî Kurd dibînî ku wek kitêbeke baş û zanistî ku tu jê hez dikî xeber dide. Ew behsa danîna plana zimêan dike û dibêje ku rêya standardkirina zimanekî ewqas hêsan nîne û plan, pisporî û ked jê re divê. Yekem car teza cotstandardbûna zimanê Kurdî ji wî dibihîzî. Di semînerê de çend kes dij wî derdikevin û ew bi awayekî nerm û bêyî ku hêrs bibe bersiva wan dide. Tu jî pirsekê jê dikî. Di şewqa dîtina zanayekî de pirsa te dibe hemû hesreta te ya ji bo zanînê. Bersiveke hander jê digirî û dibihîzî ku mamoste dibêje hewcedariya vê pirsê bi lêkolîneke dûr û dirêj heye. Piştî salan heman gotin dîsa ji Mamoste Emîr dibihîzî. Li gor wî ji bo bersiva dirust û têr û tijî ya pirsan divê lêkolînên hûrgilî ya zanistî werin kirin û divê bersiv hema wisa neyên dayîn. Piştî semînerê zilamek te pê re dide naskirin û dibêje ku di Zanîngeha Uppsalayê de di lêkolîna Kurdî de xwendevanê doktorayê ye. Ev zilam, birayê Mamoste Emîr e. Wê êvarê bingeha dostaniyeke kûr dihat danîn û bişev li mala Kurdekî ku li Uppsalayê dimîne, bêtir te guh da Mamoste Emîr. Êdi bi dewamkirina pêwendiya xwe ya bi Mamoste Emîr re di salên doktorayê yên li Uppsalayê de tu şansa naskirina Kekê Ceferî Hesenpûr bidest dixî. Hema nusxeyeke kitêba teza doktorayê ya Kekê Emîr dikeve destê te. Tiştekî din ji xwendina vê kitêbê giringtir nabînî û dest bi xwendina vê kitêbê dikî. Ev kitêb heta demeke dirêj dibe kitêba li ser maseya te û dibe çavkanî ji bo xwendin û geşbûn û standardbûna zimanê Kurdî. Di kovarake Kurdî de ku li Ewrupayê derdikeve çend gotar dixwînin ku li dijî ramanên wî hatine nivîsandin. Di vê kovarê de Kekê Emîr gotareke xwe belav dike û niha her demsala ku kovar derdikeve kesek li ser wê gotara wî dinivîse û şansa bersivdayînê jê re nayê dayîn ku bikare mijarê bêtir ronî bike. Di awa û asta gotaran de tu dibînî ku nivîskaran ji ber nebûna argumentên dirust xwe dispêrin şantaja siyasî û îdeolojîk.

Saleke şûnde, ango di sala 1993’an de ku Kekê Emîr dibe pêncî salî, wekî mamosteyê mêvan ji bo lêkolînekê tê Zanîngeha Uppsalayê. Ew, li mala birayê xwe Kekê Cafer dimîne ku ew mal gelek nêzî mala te ye. Piraniya rojan hûn bi hev re bi meş diçin zanîngehê. Di hewayê xweş û nexweş de pirsên te yên berdewam û bersivên wî yên nerm û metodolojîk… Tu behsa mamoste û dersên xwe jê re dikî û ew jî sîstema Swêd û Kanada û Amerîkayê dide berhev. Di dersekê de ji bo cara yekem te li ser “dîskur”ê xwendiye û ji mamoste dipirsî “dîskur” çi ye. Piştî çend salan dizanî ku ramanên Mamoste Emîr li ser vê têgehê di bin tesîra nêrîna Marksîstî de ye. Helbet berê jî te dizanî ku Kekê Emîr bi awayekî eşkere Marksîst e. Di wan deman de ku Yekîtiya Sovyetan hilweşiyabû û Fukuyama “dawiya dîrokê” îlan kiribû, ne hêsan e ku mirov Marksîst be. Lêbelê ew Marksîst bû. Gelek jî baş bû. Wî zanista xwe dixist destê nas û xwendevanên xwe. Behsa raborî û niha ji wan re dikir. Behsa civaka Kurd ji wan re dikir. Behsa şêx û melayan ji wan re dikir. Behsa cotkar û tevgera çînî û neteweyî ji wan re dikir. Di wê salê de Kekê Suleymanî Çîre biryar dide ku kovara Gizîng belav bike. Biryareke giran e. Tê serdana te û li mala te yekemîn hevpeyvîn a bi Kekê Emîr re dikeve ser milê te. Hevpeyvîneke vekirî. Ev hevpeyvîn di Gizîngê de tê belavkirin. Lêbelê navê te li ser hevpeyvînê nîne. Yek ji pirsan, li ser pêwendiya Kekê Emîr û Mamoste Hesen Mihemed e. Kekê Emîr bi hûrgilî behsa pêwendiya xwe û wî dike û behsa kitêba binavûdeng ê Mamoste Mesud Mihemed dike. Ev yek ji bo te ezmûneke nû ye ku tu dibînî çawa Kekê Emîr digel cihêtiyên kur ên fikrî wiha bi rêz û îhtîram behsa ramanên Mamoste Mesud Mihemed dike. Cihêtiyên îdeolojîk nikare rê li ber berdewamiya bahseke zanistî û piralî bigire. Tu hewl didî ku raman û şêwaza Mamoste Emîr bi temamî têbigihîjî û jê hîn bibî. Kekê Emîr li kitêbxaneya Zanîngeha Uppsalayê û li mala Kekê Cefer tim dixwîne û dinivîse. Ew bi awayekî sade dijî. Herçiqas gelek car bi lêkolîn û nivîsînê re mijûl bibe jî ji bo bersivdayîna pirsên mirovên li derûdorê wext vediqetand. Pêwendiyên wî yên fireh ên zanistî û civakî yên jêhatî hebûn. Çend caran tu li zanîngehê pê re diçî semîneran. Tu dibînî ku çend ciwan guh dide wî û çend pirsên kitekit jê dikin û li benda bersivên wî ne. Roj bi roj bêtir haya te bi xemên wî dibin. Xema zanîn, nivîsîn û lêkolînê. Xema mirovan, Kurdan û cihanê. Pirsên îdeolojîk. Marksîzm, maosîzm, komunîzm. Jiyana Kekê Emîr a li Uppsalayê ku salek bû zû bi dawî bû. Ew vedigere Torontoya Kanadayê. Lêbelê pêwendiyên we dewam dikin. Handana wî ya li ser te û Kekê Cefer ji bo xwendinê ji dûr ve jî dewam dikin. Mijar û kereseyên lêkolîna te ji te re dişîne.

Di sala 1997’an de tu li Londrayê ders dixwînî û Kekê Emîr serdana Londrayê dike. Li “Mala Kurdan” semînereke wî heye. Gelek kes ji bo guhdarîkirina wî hatine. Piştî çend salan cihê kêfxweşî ye ku careke din tu Kekê Emîr guhdarî dikî. Niha pirs hîn zêde bûne û derfeta te ya baştir heye ku tu bersiva pirsên xwe ji Kekê Emîr werbigirî. Çend roj şûnde li Mala Kurdan dipeyive û dîsa şansa te heye ku gotinên wî guhdarî bikî. Dîsa wê salê desteya nivîskaran a kovara Gizîngê tê danîn. Tu jî bi tevî Kekê Hesenî Qazî, Dr. Ebbas Valî û Dr. Emîr Hesenpûr dibî endamê desteya nivîskarên vê kovarê û Kekê Suleyman wekî sernivîskar weşana kovarê didomîne. Kekê Elî Kerîmî dibe şêwirmendê vê kovarê û paşê Dr. Nezend Begîcanî jî dibe endamê desteya nivîskaran a kovarê. Ji bo bi awayekî baş birêvebirina kovarê li Birîtanya, Fransa, Swêd û Kanadayê gengeşî tên kirin. Li ser ezmûna Gizîngê divê tu gelek tiştan bibêjî û lê ew firsend nakeve destê te û van gotinan dihêlî demeke din. Lêbelê di vê ezmûnê de jî şiyana Mamoste Emîr tim bi awayekî baş xwe nîşan dide. Di sala 1997’an de dîsa Kekê Emîr serdana Swêdê dike. Tu jî li ser projeya lêkolîna doktoraya xwe yekemîn semînerê li zanîngehê li dar dixî. Kekê Emîr jî li wir e. Ew di projeya te de bi temamî wekî te nafikire. Lê dîsa jî wekî caran te teşwîq dike û piştgiriya te dike. Tu wisa pê dihesî ku tu tenê zanistê ji vî mirovî hîn nabî, lêbelê tu jê dilnizmî û dilovaniyê jî hîn dibî.

Tu di sala 2003’an de serdana Torontoyê dikî. Tu serdana Kekê Emîr nekî, nabe. Ew, şevekê te dike mêvan. Tu diçî mala wî ya xweşik. Şehrazad Xanim gazî du kesên din jî kirine û tu şeveke gelek xweş ku qet ji bîra te naçe li mala du mirovên zana û xwedîşiyan derbas dikî. Şehrazad Xanim gotarên te yên berhevkirî dide te. Piştî wan axaftinên wê şevê tu fêm dikî ku zanîna Kurdî ya Dr. Şehrazad û femînîstbûna Kekê Emîr du diyardeyên birumet in ku hevserîtiyeke serketî pêk aniye. Bi hevdengî û hevfikriya van herdu mirovan şaş dimînî. Kekê Selahî kurê wan li malê nîne û digel ku te gelek tişt derheqê wî de bihîstine tu ji dîtina wî mehrum dibî. Ew di zanîngehê de ye û sînema dixwîne. Tu xwe bi xwe dibêjî çi tiştekî xweş e ku dê û bavê te di zanîngehê de mamoste bin û tu jî xwendevanê doktorayê bî. Roja din, sibê tu bi wî re diçî kitêbxaneya mezin a Zanîngeha Torontoyê. Wekî rêberekî jêhatî hemû beşên kitêbxaneyê nîşanî te dide. Tu baş dizanî ku ev zanîn ji ber serdana wî ya sedan heta hezaran car li kitêbxaneyê tê. Çend meh şûnde tu teza xwe ji Kekê Emîr re dişînî. Te di pêşekiya teza xwe de ji dil ve spasiya wî kiriye. Ew jî paşê bi peyamekê te pîroz dike. Tu gelek bextewar î!

Di sala 2007’an de li Diyarbekirê di konferansekê de tu Kekê Emîr dibînî. Di vê konferansê de profesorên beşa Kurdolojiyê ya Zanîngeha Senpetersburgê beşdar dibin. Hemû ji nêz ve Kekê Emîr nas dikin û wisa dixuyê ku peywendiyeke dirêj di navbera wan de heye. Tu şaş dimînî ku ev enerjî ji ku tê û ev mirov di zanist û warê lekolînê de çawa ewqas xebitiye. Piştî konferansê diçin serdana Kekê Selaheddîn Demîrtaş ku berpirsê Komeleya Mafê Mirovan a Diyarbekirê ye. Kekê Selaheddîn bi her awayî alîkariya we dike da ku hûn cihên cihê yên Diyarbekirê bibînin. Bêtir diçin wan cihên ku Kekê Emîr pêşniyar dike. Diçin serdana hemû sazî û rêxistinan û di van serdanan de bi femînîstbûn û wekhevîxwaziya Kekê Emîr dihesî. Êdî tu bawer dikî ku ev mirov bi zanîn jiyana xwe ji bo endîşeya aramî û rizgariya mirov veqetandiye û rabûn û rûniştina wî jî encama vê rastiyê ne.

Di sala 2009’an de yekemîn konferansa navneteweyî ya lêkolîna Kurdî di Zanîngeha Exeterê tê lidarxistin. Tu yek ji birêvebirên vê konferansê yî û tu du kesan wekî gotarbêjên sereke ji konferansê re dawet dikî. Yek ji wan bê şik û guman Kekê Emîr e û yê din jî Prof. Hemîd Bozarslan e. Konferans bi gotara Kekê Emîr dest pê dike. Tu ji bo nasandina wî hatiyî peywirdarkirin. Mîkrofonê digirî û berê xwe didî beşdaran û dibêjî ku bi salan e tu Kekê Emîr nas dikî û her tim te wekî çavkaniyeke îlhamder li wî nihêriye. Tu dibêjî kitêba Kekê Emîr ansîklopediyaya zimanê Kurdî ye û bûye handera dehan lêkolînên Kurd û biyaniyan ji bo şopandina rêça lêkolînên zanistî. Kekê Emîr wekî her tim, hêdî hêdî û liserxwe tê û nêzî 45 deqîqeyan li ser rewşa lêkolîna Kurdî û pirsa ziman û rewşenbîriya Kurdî dipeyive. Guhdarên vê gotarê, mîna ku ji ber guhdarkirina tevahiya gotarê kêfxweş bin pirsên xwe dikin û Kekê Emîr jî wekî caran bi hûrgilî bersiva wan dide. Careke din firehiya zanyarî û jêhatîbûna Kekê Emîr dibihîsî û dibînî. Beşdarekî ciwan dibêje ku bi rastî jî Kekê Emîr ansîklopediya ye!

Sal derbas dibin. Keft û lefta jiyanê careke din derfeta dîtina Kekê Emîr nake nesîb. Tu ji bo ku gotarekê li ser “zanista vegotinê” binivîsî, rûniştiyî. Li facebooka xwe dinihêrî û vê nûçeya nexweş dibînî. Tu wisa pê dihesî ku ev jî vegotinek e û divê tu vebêjî. Te pir dixwest ku bûyer bi awayekî din bûyana. Te pir dixwest ku jiyan baştir bûya û te Kekê Emîr li Kurdistanê bidîta. Te pir dixwest ku wî, serokatiya akademiya Kurdistanê bikira û sedan lêkolînerên pispor li dora wî kom bibûna û hewl bidana bersiva pirsên bêdawî yên civaka Kurdistanê bidaya. Lêbelê nûçeya xirab hat û tu divê tu pê bawer bikî. Çareyeke te ya din tune ye, divê tu qebûl bikî ku Mamoste Emîr hogirên zanist û lêkolîna Kurdî tenê hiştine. Ew, ji bo ku aramiya kesî têk nede hêdî hêdî û liserxwe diçû. Tê bîra te ku sedan kesên wekî te di heyîna Kekê Emîr de hînî xewna lêkolîna kitekit bûne. Tu di dilê xwe de dibêjî eger kesek xwedî vê bandora fireh be, eger kesek xwedî dehan berhemên zimanzanî, civakî, siyasî û îdeolojîk be, her tim di bîra heval û hogirên xwe de dimîne. Tu wisa pê dihesî ku sefera vê carê ya Kekê Emîr wekî sefera hemû mirovên dilnizm û bexşinde, dibe ezmûneke mezin ji bo hemû kesên ku dilê wan ji bo çarenivîs û bextewariya mirovan lê dide. Tu dixwazî rojeke nedûr navê Mamoste Emîr li ser kolan û zanîngeh û akademiyên Kurdistanê binivîsî. Tu li benda wefadariyeke wiha ji xelkê xwe yî û hez dikî ji kûrahiya dilê xwe xatir ji Mamoste Emîr bixwazî û ji xemgîniya Prof. Şehrazad Mucab û Dr. Selah Hesenpûr û Dr. Cefer Hesenpûr û hemû kes û kar û dostên wî re hevpar bî.

Bi xatirê te Mamoste Emîrê ezîz! Spas ji bo vê jiyana tijî berhem! Spas ji bo pêşengiya te di lêkolîna Kurdî de. Ji ber ku tu ji bo me bûyî paltoya Gogol, spas! Belê wekî ku Fiyodor Dostoyevskî digot: “Em hemû ji paltoya Gogol derketin.”

Stockholm 25.06.2017

Bîranîna Mamoste Emîr Hesenpûr

Vejandina Zimanê Îbranî

Nûrealîzma Îtalî, Yilmaz Guney û Hêvî

Tehlîlek di Peywenda Teorîya Monomîtê de li ser Çîroka “Meymûn Xanim û Mîrze Memûd”

Leave A Reply Cancel Reply

Bîranîna Mamoste Emîr Hesenpûr

Related Posts

Vejandina Zimanê Îbranî

Nûrealîzma Îtalî, Yilmaz Guney û Hêvî

Tehlîlek di Peywenda Teorîya Monomîtê de li ser Çîroka “Meymûn Xanim û Mîrze Memûd”

Leave A Reply Cancel Reply